του Γιάννη Βλασσόπουλου
Φοιτητής ΠΜΣ «Κοινωνική Πολιτική: Μέθοδοι και Εφαρμογές»
Πάντειο Πανεπιστήμιο
Το κοινωνικό κράτος στην Ελλάδα δεν έμεινε ανεπηρέαστο από την τρισδιάστατη κρίση (δημοσιονομική, οικονομική και κοινωνική) των τελευταίων χρόνων. Εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, παρατηρήθηκε ραγδαία αύξηση της ανεργίας και απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων κάτι το οποίο αναζωπυρώνει την συζήτηση γύρω από την κρίση του κράτους πρόνοιας και της κοινωνικής ασφάλισης (Κωνσταντίνος Μ. , 2015). Η εμφάνιση της κρίσης στην Ελλάδα είχε ως αποτέλεσμα τη σοβαρή έκπτωση του βιοτικού επίπεδου και την όξυνση των κοινωνικών προβλημάτων. Αυτό οφείλεται εν πολλοίς στη μείωση των παροχών (συντάξεις κύριες και επικουρικές, εφάπαξ, κοινωνικά επιδόματα, κλπ) και στη μείωση των κοινωνικών δαπανών. Παράλληλα η κοινωνική ασφάλιση στην Ελλάδα έχει υποστεί μεγάλο πλήγμα και από αστοχίες του παρελθόντος. Οι αστοχίες αυτές έγκειται στο ότι η κρατική διαχείριση του κοινωνικού κεφαλαίου τα προηγούμενα χρόνια στέρησε από το κράτος πρόνοιας και κατ’ επέκταση από την κοινωνική ασφάλιση ένα σημαντικό αποθεματικό κεφάλαιο. Επιπλέον, η μη είσπραξη νομοθετημένων εσόδων του κράτους πρόνοιας και η περιορισμένη χρηματοδοτική συμμετοχή του κρατικού προϋπολογισμού επέτειναν το πρόβλημα.
***
Με την εμφάνιση της οξύτατης δημοσιονομικής κρίσης στις αρχές του 2009 και ενώ υπήρχε ο κίνδυνος κατάρρευσης της οικονομίας και χρεοκοπίας της Χώρας, η κυβέρνηση αποφάσισε να ζητήσει χρηματοδοτική υποστήριξη από τα κράτη της Ευρωζώνης και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ώστε να αντιμετωπιστεί η κατάσταση. Για να αντιμετωπιστεί η κατάσταση προτάθηκε μια σειρά μέτρων για την καταστολή των δαπανών που περιελάμβαναν περικοπές και μειώσεις συνταξιοδοτικών παροχών των συνταξιοδοτουμένων από τους φορείς υποχρεωτικής κοινωνικής ασφαλίσεως με απώτερο στόχο της εξασφάλιση της βιωσιμότητάς τους.
Παρά τις πολλές προσπάθειες που έχουν γίνει είτε για να λυθεί είτε για να αμβλυνθεί το “άλυτο” πρόβλημα του ασφαλιστικού στην Ελλάδα, καμία από τις μεταρρυθμιστικές πρωτοβουλίες του παρελθόντος δεν τα κατάφερε. Μάλιστα αντί να βελτιωθεί η κατάσταση, τα πράγματα έγιναν χειρότερα για διάφορους λόγους που όμως σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να πει κανείς ότι δεν μπορούσαν να ελεγχτούν, να αποτραπούν ή να διορθωθούν. Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες το ασφαλιστικό επιδεινώθηκε καταρχάς λόγω της παραβίασης κάθε αρχής ορθολογικότητας και δικαιοσύνης και αυτό διότι είχε μετατραπεί σε έναν μηχανισμό αρπαγής πλούτου. Παράλληλα, το πολιτικό σύστημα εν γένει θεώρησε ότι παράγοντας αφειδώς συνταξιούχους θα αντλούσε πολιτικά οφέλη. Όμως στη πραγματικότητα η ευημερία που φαινόταν ήταν πλασματική καθώς οι παροχές των συνταξιούχων χρηματοδοτούνταν από δάνεια. Τέλος, μετά το 2009 η πολιτική συνέχισε να ενθαρρύνει την συνταξιοδότηση αλλά η χρηματοδότηση της ήταν πλέον ανέφικτη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η χρηματοδότηση να γίνεται με εσωτερική αναδιανομή του διαθέσιμου ποσού μεταξύ των συνταξιούχων μέσω διαδοχικών περικοπών στις συντάξεις.
Σύμφωνα με τον κ. Γιαννίτση, η κρίση που ξέσπασε το 2009 σήμαινε δραματικές μειώσεις εισοδημάτων, δραματική καταστροφή παραγωγικού δυναμικού, συνεχή οικονομική, κοινωνική, πολιτική και ψυχολογική σπειροειδή πορεία προς τα κάτω. «Όσον αφορά το ασφαλιστικό, μέσα σε λίγα χρόνια έγιναν πολλές αλλαγές που, θεωρητικά, στόχος τους ήταν να περιορίσουν τα διευρυνόμενα ελλείμματα που χαρακτήριζαν το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης και ασκούσαν ασφυκτική πίεση στα δημοσιονομικά, αποτελώντας έναν γενικότερο φραγμό στην επανεξισορρόπηση της οικονομίας και στην επιστροφή σε συνθήκες ανάπτυξης. Οι αλλαγές αυτές δεν ήταν όλες αποτέλεσμα της κρίσης και του ασφαλιστικού προβλήματος. Ορισμένες ήταν αίτιο, επιδείνωσαν δηλαδή το πρόβλημα, το οποίο στη συνέχεια απαιτούσε ακόμα σκληρότερες περικοπές, αλλαγές και άλλες παρεμβάσεις» (Γιαννίτσης Τ., 2016, 29-30).
Η πολιτική των περικοπών που ακολουθήθηκε είχε προεκτάσεις. Αρχικά περιορίστηκαν οι προνομιούχες ομάδες συνταξιούχων που λάμβαναν συντάξεις πολύ υψηλότερες από τις εισφορές που είχαν καταβάλει κατά τον εργασιακό τους βίο. Παράλληλα το ίδιο ίσχυσε και για τους πρόωρα εξελθόντες από την εργασία οι οποίοι απολάμβαναν σύνταξη πολύ υψηλότερη από τις εισφορές που είχαν καταβάλει. Μάλιστα, εξαιτίας αυτής της κατάστασης, δηλαδή της άπληστης συμπεριφοράς εκ μέρους των παλαιότερων γενεών προς τις νεότερες όσον αφορά την κοινωνική ασφάλιση, η αρχή της “αλληλεγγύης των γενεών” έχει μετατραπεί σε αρχή της “υποταγής των γενεών”. Όπως γίνεται κατανοητό, η συγκεκριμένη αρχή της διαγενεακής αλληλεγγύης “θυσιάζεται’’ στο βωμό της διατήρησης της βιωσιμότητας του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης.
Ο καθηγητής Κος Ξενοφών Κοντιάδης υποστηρίζει ότι δεν θα πρέπει να αναζητούνται αυτοαναφορικές λύσεις (βλ. Μνημόνιο 3) αλλά να ληφθεί υπόψη η αλληλεπίδραση του Aσφαλιστικού με την οικονομία και την απασχόληση. Η κρίση επιτάχυνε τις εξελίξεις και κλόνισε το ισχύον διανεμητικό σύστημα. Η ανεργία και η μείωση των μισθών συρρίκνωσαν τα έσοδα από εισφορές και αύξησαν τις κοινωνικές δαπάνες. Ταυτόχρονα, η δημοσιονομική δυσπραγία οδήγησε σε μείωση της κρατικής χρηματοδότησης. «Στις συνθήκες αυτές, ο πολιτικός χρόνος και οι όροι κοινωνικής διαβούλευσης συμπιέστηκαν σε βαθμό ώστε μείζονες μεταρρυθμίσεις να επιχειρούνται χωρίς επαρκή προεργασία και δημόσιο διάλογο. Εμβαλωματικές παρεμβάσεις, όπως οι αλλεπάλληλες περικοπές των συντάξεων, λειτουργούν καταστροφικά τόσο για την ασφαλιστική συνείδηση όσο και για τη διαγενεακή αλληλεγγύη. Ως επίλυση του Ασφαλιστικού δεν μπορούν να θεωρηθούν οι επαναλαμβανόμενες δυσμενείς παραμετρικές μεταβολές, ιδίως οι μειώσεις παροχών και οι αυξήσεις ορίων ηλικίας. Αυτή η λογική οδηγεί μαθηματικά στην αποδόμηση του ασφαλιστικού συστήματος» (Κοντιάδης Ξ., 1/12/2015).
Το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως δεν είναι βιώσιμο. Απαιτούνται αλλαγές για να μην εξαντληθεί πλήρως η ικανότητά του να καλύπτει με επαρκείς και δίκαιες παροχές ασφαλισμένους και συνταξιούχους. Αυτή η δυσάρεστη πραγματικότητα είναι γνωστή από μακρού, όμως οι μεταρρυθμίσεις καθυστέρησαν και αποδείχθηκε ότι η επιδείνωση των δημοσιονομικών δεδομένων οδηγεί σε ακόμη δυσμενέστερες επιλογές. «Ταυτόχρονα, τείνει να εμπεδωθεί ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία ότι δεν θα έρθει ποτέ η ώρα να λάβουν οι νέοι ασφαλισμένοι αξιοπρεπείς συντάξεις, υπονομεύοντας έτσι τη διαγενεακή αλληλεγγύη και αφυδατώνοντας τα τελευταία ψήγματα ασφαλιστικής συνείδησης» (Κοντιάδης Ξ., 3/11/2015).
Για να αποφευχθεί η υπονόμευση της διαγενεακής αλληλεγγύης και παράλληλα να διατηρηθεί η βιωσιμότητα του κοινωνικοασφαλιστικού συστήματος θα μπορούσε να υιοθετηθεί η πρόταση Κου Σάββα Ρομπόλη. Όντας γνώστης της Κοινωνικής Ασφάλισης και επί σειρά ετών επικεφαλής της επιστημονικής ομάδας του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ, στην μελέτη για το ασφαλιστικό που είχε παραδώσει στην κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝ.ΕΛ προκειμένου αυτή να αξιοποιηθεί στις διαπραγματεύσεις με τους εταίρους, είχε προτείνει τη συγκρότηση Ταμείου Εθνικού Πλούτου και Κοινωνικής Ασφάλισης για τη μακροχρόνια βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος, προκειμένου να αποφευχθούν, υπό το βάρος των ελλειμμάτων (2,5 δις την διετία 2015 – 2016) των Ταμείων, νέες και οριζόντιες περικοπές στις συντάξεις (Newsbomb.gr , 3/9/2015). Τα έσοδα στο ταμείο αυτό, σύμφωνα με τον καθηγητή του Παντείου, θα προέλθουν από την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας, τα δημόσια έργα, τη μελλοντική αξιοποίηση υδρογονανθράκων, τις δημόσιες προμήθειες, τα φορολογικά πρόστιμα, τα τυχερά παιχνίδια και το Ασφαλιστικό Κεφάλαιο Αλληλεγγύης Γενεών (ΑΚΑΓΕ).
Με αυτό τον τρόπο θα καλυφθούν τα ελλείμματα των Ταμείων με χρηματοδότηση και όχι με περικοπές που θα καταπόντιζαν ακόμη περισσότερο την αλληλεγγύη των γενεών που πρέπει να διέπει την κοινωνική ασφάλιση. Καταλήγοντας, θεωρώ ότι σε καμία περίπτωση, για να εξασφαλιστεί η βιωσιμότητα του συστήματος, δεν θα πρέπει να αθετούνται αρχές όπως της ασφαλιστικής δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης των γενεών. Κάτι τέτοιο συνάμα θα σήμαινε και παραβίαση των συνταγματικά κατοχυρωμένων ασφαλιστικών δικαιωμάτων.
——————-
- Κωνσταντίνος Μ. , 2015, Η οικονομική κρίση στην Ελλάδα και οι επιπτώσεις στο Σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης , Ανακτήθηκε 15/4/2016, neasmyrni.gr/Formes/2015/memos.pdf
- Γιαννίτσης Τ., Το ασφαλιστικό και η κρίση, 2016
- Κοντιάδης Ξ., Έθνος, Η ασφαλιστική μεταρρύθμιση, 1/12/2015
- Κοντιάδης Ξ., Έθνος, Αλήθειες για το ασφαλιστικό, 3/11/2015
- Newsbomb.gr, 3/9/2015, Κατρούγκαλος VS Ρομπόλης… Δύο αντίπαλες σχολές και η αλήθεια για το Ασφαλιστικό, Ανακτήθηκε 23/11/2016, newsbomb.gr
