Ερευνητική Έκθεση για τον τρόπο κάλυψης της σεξουαλικής (διαδικτυακής) παρενόχλησης και βίας από τα ΜΜΕ στην Ελλάδα

Η Ερευνητική Έκθεση αποτυπώνει τα ευρήματα έρευνας για τον τρόπο κάλυψης της σεξουαλικής (διαδικτυακής) παρενόχλησης και βίας από τα ΜΜΕ στην Ελλάδα. Πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος PRESS, από το Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Στο πλαίσιο της έρευνας στα ΜΜΕ, η οποία διήρκεσε 4 μήνες (Νοέμβριο 2022 – Φεβρουάριο 2023), η ερευνητική ομάδα του ΕΚΠΑ παρακολούθησε πέντε (5) μεγάλα τηλεοπτικά κανάλια (ΕΡΤ, Σκάι, Mega, Ant1, Open) και έξι (6) μεγάλες ψηφιακές ειδησεογραφικές ιστοσελίδες (Καθημερινή, ΕφΣυν, Πρώτο Θέμα, Lifo, Zougla και in.gr), με στόχο τη συγκέντρωση αρχείων ειδήσεων που αναφέρουν σεξουαλική (διαδικτυακή) παρενόχληση και βία κατά α) ενηλίκων γυναικών, β) ενηλίκων ανδρών, γ) ανηλίκων, και δ) μελών της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας.

Οι κύριοι στόχοι της έρευνας ήταν οι εξής:

✔ Να χαρτογραφηθεί ο τρόπος με τον οποίο η σεξουαλική παρενόχληση και έμφυλη βία, συμπεριλαμβανόμενης της διαδικτυακής/ ψηφιακά υποβοηθούμενης βίας (cyber violence) παρουσιάζεται στα ελληνικά Μέσα μαζικής ενημέρωσης, και να αναδειχθούν βασικές τάσεις, κεντρικές αναπαραστάσεις και κυρίαρχα θέματα.

✔ Να καταγραφούν προτάσεις και συστάσεις για τη βελτίωση του τρόπου με τον οποίο τα ελληνικά Μέσα ενημέρωσης καλύπτουν/αναμεταδίδουν ειδήσεις που αφορούν περιστατικά σεξουαλικής (διαδικτυακής) παρενόχλησης και έμφυλης βίας.

✔ Να αξιοποιηθούν ευρήματα και συμπεράσματα της έρευνας σχετικά με τον τρόπο παρουσίασης ειδήσεων που αφορούν περιστατικά σεξουαλικής (διαδικτυακής) παρενόχλησης και έμφυλης βίας στην ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού για δημοσιογράφους και επαγγελματίες των Μέσων ενημέρωσης / επικοινωνίας.

Τα σημαντικότερα ευρήματα της έρευνας είναι τα εξής:

✔ Η σεξουαλική παρενόχληση και βία δεν θεωρείται σημαντική μορφή παραβίασης των δικαιωμάτων των επιζώντων ατόμων από την πλειονότητα των ΜΜΕ, και δεν γίνεται κατανοητό ότι η απειλητική και παραβιαστική συμπεριφορά αφενός συνιστούν μορφές έμφυλης βίας και αφετέρου μπορούν να κλιμακωθούν οδηγώντας σε ακόμα μεγαλύτερη ένταση της βίας.

✔ Η συμπεριφορά θυτών σεξουαλικής παρενόχλησης και έμφυλης βίας συχνά «ψυχολογοποιείται» από πολλά ΜΜΕ, και αυτό συχνά λειτουργεί ως προσπάθεια αιτιολόγησης της απειλητικής στάσης της.

✔  Οι αφηγήσεις/ ιστορίες των θυμάτων της σεξουαλικής βίας και παρενόχλησης, διαδικτυακής και μη, συχνά παραγκωνίζονται στις παρουσιάσεις των γεγονότων, ενώ προκρίνονται οι αφηγήσεις των θυτών. Επίσης στους θύτες δίνεται «φωνή» και βήμα και μέσω των δικηγόρων τους και μέσω ατόμων που τους γνωρίζουν, με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί η εικόνα ενός «καλού παιδιού» το οποίο «δεν είχε δώσει δικαιώματα» και ως εκ τούτου να δημιουργηθεί στην κοινή γνώμη η αντίληψη ότι η παραβιαστική συμπεριφορά συνιστά εξαίρεση, είτε να σχετικοποιηθεί η αξιοπιστία και ο λόγος των θυμάτων.

✔ Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι από πολλά ΜΜΕ η ταυτότητα των ατόμων που εμπλέκονται σε ιστορίες σεξουαλικής παρενόχλησης και βίας αποκαλύπτεται, και ιδιαίτερα η ταυτότητα του δράστη.

✔ Εξαιτίας οικονομικών και χρονικών περιορισμών συχνά δεν επιλέγεται η δημοσιογραφική πρόσβαση σε εξειδικευμένους επαγγελματίες (ψυχολόγους, κ.λπ.), οι οποίες/οποίοι θα μπορούσαν να καθοδηγήσουν για τον τρόπο απεύθυνσης και προσέγγισης των θυμάτων σε περιπτώσεις σεξουαλικής βίας / παρενόχλησης. Παράλληλα δεν τηρείται το πλαίσιο δημοσιογραφικής δεοντολογίας για τον τρόπο μετάδοσης και αναφορά σχετικών ειδήσεων.

✔ Η διά ζώσης σεξουαλική παρενόχληση και βία συνδέεται άρρηκτα με την διαδικτυακή σεξουαλική παρενόχληση και βία – τα περισσότερα ΜΜΕ συχνά δεν είναι σε θέση ή και πιθανόν δεν ενδιαφέρονται να ελέγξουν την βία που (ανα)παράγεται στις διαδικτυακές τους σελίδες μέσω των σχολίων των αναγνωστών / αναγνωστριών τους.

✔ Λόγω μίας ηδονοβλεπτικής θεώρησης κάποιων ΜΜΕ που προκρίνει ειδήσεις για την προσωπική ζωή των θυμάτων και των θυτών, συχνά από αυτά παραμελείται ή αγνοείται η σωστή πρακτική να παρέχονται ενημερωτικές πληροφορίες για την υποστήριξη και προστασία των επιζωσών έμφυλης βίας (π.χ. για τη Γραμμή ΣΟΣ/15900, τα συμβουλευτικά κέντρα και τους ξενώνες φιλοξενίας).

✔ Η ελλιπής πληροφόρηση του κοινού/ αναγνωστριών και αναγνωστών εκ μέρους πολλών ΜΜΕ, για θεσμούς στήριξης των επιζωσών, μπορεί να δημιουργεί την εντύπωση ότι η σεξουαλική (διαδικτυακή) παρενόχληση και βία δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με τρόπο που θα έχει θετική έκβαση για τα επιζώντα άτομα.

Τα αποτελέσματα της ποιοτικής ανάλυσης ανέδειξαν προβληματικές/κακές πρακτικές που αναπαράγουν σεξιστικά στερεότυπα, κανονικοποιούν μύθους περί βιασμού, και αναισθητοποιούν το κοινό σε σχέση με θέματα σεξουαλικής παρενόχλησης και βίας, ενώ παράλληλα το παραπληροφορούν για τη σημασία και την επίδραση του φαινομένου της έμφυλης βίας. Σύμφωνα με την έρευνα η σεξουαλική παρενόχληση κατά των γυναικών φαίνεται να είναι αφανής στην πλειονότητα των ελληνικών ΜΜΕ αν δεν υπάρχει σωματικό πλήγμα ή απειλή κατά της ζωής του θύματος – μία πρακτική επικίνδυνη γιατί η παρενόχληση που δεν σημειώνεται ή τιμωρείται μπορεί να αποτελεί ένα βήμα προς την βία. Η προσοχή πολλών ΜΜΕ συχνά επικεντρώνεται σε σεξουαλικά εγκλήματα στα οποία εμπλέκονται παιδιά/ανήλικα άτομα ως θύματα ή/και θύτες με ηδονοβλεπτικό τρόπο, και σε περιπτώσεις γυναικοκτονίας, που παρουσιάζονται κυρίως ως «οικογενειακά δράματα», «εγκλήματα πάθους», κ.τ.λ. Επιπλέον, η φωνή των επιζωσών δεν ακούγεται, ή τίθεται υπό αμφισβήτηση, ενώ στο κέντρο της αφήγησης υπάρχει το σώμα των επιζωσών – και όχι ολόκληρη η προσωπικότητά τους.

Αυτό που κυρίως έγινε σαφές από την έρευνα είναι η ανάγκη ευαισθητοποίησης και επιμόρφωσης των επαγγελματιών των ΜΜΕ που θέλουν να ευαισθητοποιούνται και να επιμορφωθούν, για τον τρόπο κάλυψης ειδήσεων που αφορούν περιστατικά σεξουαλικής (διαδικτυακής) παρενόχλησης και βίας. Χρειάζεται για παράδειγμα επιμόρφωση για ζητήματα έμφυλης βίας (μορφές, είδη, ορολογίες, δομές στήριξης, νομοθεσία, κ.λπ.), για την ψυχολογική κατάσταση των επιζώντων και επιζωσών, για το πώς θα πρέπει να προσεγγίζονται τα άτομα για να διασφαλίζεται η προστασία και ο σεβασμός της αξιοπρέπειάς τους, πώς να καλύπτονται ειδήσεις που αφορούν ανήλικα άτομα ή άτομα που είναι γνωστά στο κοινό. Επίσης σύμφωνα με την έρευνα υπάρχει μία εμφανής και συστημική ανάγκη οι επαγγελματίες των ΜΜΕ να ενθαρρύνονται προκειμένου να ακολουθούν ειδικές ηθικές κατευθύνσεις και δεοντολογία χωρίς να διστάζουν. Για να επιτευχθεί αυτό, κανονικοποιημένες ιδέες περί του τί είναι άξιο ειδησεογραφίας και τί προσελκύει περισσότερους χρήστες/τριες πρέπει να αναδιαμορφωθούν, προκειμένου να αντιμετωπιστεί το κυνήγι της (τηλε)θέασης που ανάγει σε θέαμα τέτοιες ειδήσεις και επαναθυματοποιεί τις επιζώσες, πλήττοντας ταυτοχρόνως τις θετικές πρακτικές της δημοσιογραφίας που υπηρετούν το κοινό.

Μάθετε περισσότερα για την έρευνα:

Μάθετε περισσότερα για τις δράσεις του έργου PRESS: https://press.genderhood.org/

Το πρόγραμμα «PRESS: Πρόληψη – Απόκριση – Υποστήριξη νεαρών επιζωσών σεξουαλικής (διαδικτυακής) παρενόχλησης και βίας», υλοποιείται με συντονιστή φορέα το Κέντρο Διοτίμα και εταίρους το Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ και το Genderhood, σε συνεργασία με τον Συνήγορο του Πολίτη και τον Σύνδεσμο Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδας (ΣΚΛΕ). Εντάσσεται στο πλαίσιο του CERV Project Grants με τη χρηματοδότηση της ΕΕ και αποσκοπεί στην πρόληψη της σεξουαλικής (διαδικτυακής) παρενόχλησης και βίας και την υποστήριξη γυναικών, νεαρών κοριτσιών και ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, που βρίσκονται σε κίνδυνο ή βιώνουν αυτές τις μορφές έμφυλης βίας.