4η Ετήσια Έκθεση για την βία κατά των Γυναικών

Η φετινή 4η Ετήσια έκθεση για τη βία κατά των γυναικών, της Γενικής Γραμματείας Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, έρχεται ως φυσική συνέχεια των προηγούμενων εκθέσεων, ως μια προσπάθεια να αποτυπωθεί το εύρος των δράσεων και των πολιτικών της για την πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών, με περίοδο αναφοράς κυρίως σε ό,τι αφορά στα στατιστικά δεδομένα τον Νοέμβριο 2022 έως τον Σεπτέμβριο 2023. Καθίσταται, έτσι, ένα σημαντικό εργαλείο παρακολούθησης ετήσιων πολιτικών, κατευθύνσεων, δράσεων σε θεσμικό επίπεδο, αντιμετώπισης της βίας κατά των γυναικών. Αποτυπώνει την συνεχή και συνολική προσπάθεια της ΓΓΙΑΔ για την καταγραφή της έμφυλης βίας σε όλες τις εκφάνσεις της και κατ’ επέκταση, την διαμόρφωση πολιτικών για την αντιμετώπισή της.

Υπό το πρίσμα των ανωτέρω, η φετινή 4 έκθεση μεγαλύτερη σε έκταση έναντι των προηγούμενων, διαρθρώνεται σε έξι κεφάλαια, εκκινώντας από τις θεσμικές εξελίξεις, οι οποίες προέκυψαν με την δημιουργία του νεοσύστατου Υπουργείου της Κοινωνικής Συνοχής και την υπαγωγή της Γενικής Γραμματείας Ισότητας και του ΚΕΘΙ σε αυτό, με την αντίστοιχη μετονομασία της από Γενική Γραμματεία Δημογραφικής, Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων (ΓΓΔΟΠΙΦ) σε Γενική Γραμματεία Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΓΓΙΑΔ).

Το δεύτερο κεφάλαιο παρακολουθεί τις πρόσφατες εξελίξεις σε θεσμικό επίπεδο, στο πεδίο της έμφυλης βίας και τις διεθνείς και ευρωπαϊκές συνεργασίες της ΓΓΙΑΔ, με σημεία αιχμής τόσο την Πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την διαμόρφωση Οδηγίας για την καταπολέμησης της βίας κατά των Γυναικών όσο και την υπό σύσταση νέα Στρατηγική του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Ισότητα των Φύλων για την περίοδο 2024-2029. Με τις προτεινόμενες αλλαγές σε άξονες πολιτικής επιδιώκεται η άσκηση πολιτικών ισότητας των φύλων, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο, να προσαρμόζεται στα νέα δεδομένα, τις νέες γεωπολιτικές προκλήσεις, τις διεθνείς και ευρωπαϊκές συγκυρίες με αιχμή την ενδυνάμωση των γυναικών και την οριζόντια ένταξη της ισότητας των φύλων αναφορικά προς αυτές τις προκλήσεις. Εξίσου σημαντική, όπως καταγράφεται και η απόφαση του Συμβουλίου της Ε.Ε. δια της οποίας ενέκρινε την 1η Ιουνίου 2023, την προσχώρησή της στη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, καθιστώντας έτσι την Ε.Ε. το 38o μέρος της Σύμβασης και αποδεικνύοντας τη δέσμευσή της για ενίσχυση των νομικών και λοιπών ενεργειών προς αντιμετώπιση όλων των μορφών της έμφυλης βίας − μεταξύ των οποίων η διαδικτυακή − και προς στήριξη των θυμάτων της.

Σημαντική εξέλιξη, παράλληλα, σε ευρωπαϊκό επίπεδο αποτελεί και η ολοκλήρωση, εντός του 2023, της 2ης πανευρωπαϊκής έρευνας της EUROSTAT, υπό τον τίτλο, «EU Survey on gender-based violence against women and other forms of inter-personal violence (EU-GBV)». Η συγκεκριμένη έρευνα ξεκίνησε το 2020 με τη συλλογή των στοιχείων να πραγματοποιείται το διάστημα 2020-2023 βάσει ενός κοινού ερωτηματολογίου και μιας κοινής μεθοδολογίας. Η χώρα μας συμμετείχε στην έρευνα με το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) να είναι ο αρμόδιος φορέας για την υλοποίηση της έρευνας, υπό τον τίτλο: «Έμφυλες σχέσεις, ασφάλεια και ευημερία των γυναικών», η οποία ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2022 και ολοκληρώθηκε τον Απρίλιο του 2023.

Αντίστοιχα, σε εθνικό επίπεδο στην Έκθεση επισημαίνονται οι νομοθετικές εξελίξεις για τις Επιτροπές Ισότητας των Φύλων και Καταπολέμησης των Διακρίσεων οι οποίες επεκτείνονται πλέον και σε ερευνητικούς και τεχνολογικούς φορείς, η κατάρτιση του 1ου Εθνικού Σχέδιου Δράσης για τις Γυναίκες, την Ειρήνη και την Ασφάλεια 2023-2027, ενώ καταγράφεται η διαδικασία αξιολόγησης της χώρας μας από την Επιτροπή Ανεξάρτητων Εμπειρογνωμόνων GREVIO, τα βήματα που ακολουθήθηκαν, η επίσκεψη ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων, η προετοιμασία της επιτόπιας αξιολόγησης, η αξιολόγηση, οι επόμενες διαδικασίες κλπ. Τέλος, το δεύτερο κεφάλαιο αποτυπώνει την συμβολή και τις συνεργασίες της ΓΓΙΑΔ σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.

Το τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται στο κεντρικό θέμα της φετινής Έκθεσης, την κυβερνοβία (Cyber violence) κατά των γυναικών και κοριτσιών, η οποία αυξάνεται διαρκώς τα τελευταία χρόνια. Παρουσιάζονται οι συνιστώμενοι ορισμοί από ευρωπαϊκούς θεσμούς και φορείς, οι τρόποι εκδήλωσης της έμφυλης κυβερνοπαρενόχλησης και αντιστοίχως η τυπολογία της κυβερνοβίας κατά των γυναικών και κοριτσιών. Η πολυμορφία του τρόπου εκδήλωσης της, είτε ως σεξουαλική κακοποίηση βάσει εικόνας, (σεξουαλικός εκβιασμός, εκδικητική πορνογραφία) είτε ως ρητορική μίσους, επίμονη παρακολούθηση κτλ., αφενός καταδεικνύει την έκταση του φαινομένου, αφετέρου υποδηλώνει την αναγκαιότητα για την άμεση λήψη μέτρων και πολιτικών για την αντιμετώπισή του, όταν μάλιστα η καθημερινότητα όλων μας διαμεσολαβείται και όλο και περισσότερο καθορίζεται από την χρήση και παρέμβαση της τεχνολογίας. Η αναφορά, επομένως, στο κεφάλαιο αυτό και των θεσμικών, νομοθετικών πρωτοβουλιών και ρυθμίσεων σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο θεωρήθηκε επιβεβλημένη και αναγκαία. Πρωτοβουλίες όπως αυτές του Συμβούλιου της Ευρώπης, είτε αφορά σε Στρατηγικές, Προτάσεις και Οδηγίες, είτε σε συστάσεις όπως αυτή της Σύστασης της GREVIO για την ψηφιακή διάσταση της βίας κατά των γυναικών αποδεικνύουν την προσπάθεια της ΕΕ να θέσει τέρμα στην βία κατά των γυναικών και κοριτσιών στον κυβερνοχώρο. Σε εθνικό επίπεδο, η προσπάθεια εντοπίζεται πέραν των άλλων, στο Ν. 4947/2022, άρθρο 38, για την Εκδικητική Πορνογραφία αλλά και στις πολιτικές που εγγράφονται στο ΕΣΔΙΦ 2021-2025 για το ζήτημα αυτό εντασσόμενες στο γενικότερο άξονα της αντιμετώπισης της έμφυλης βίας.

Ακολούθως, το τέταρτο κεφάλαιο με τίτλο το νέο ΕΣΔΙΦ 2021-2025 και νέα υποέργα της ΓΓΙΑΔ, αναφέρεται αρχικά εν είδει συνοπτικού αφιερώματος στα εργαλεία τις δράσεις-έργα και τις πολιτικές του ΕΣΔΙΦ, για τις γυναίκες που αντιμετωπίζουν πολλαπλές διακρίσεις, εστιάζοντας στις γυναίκες και τα κορίτσια με αναπηρίες. Η ΓΓΙΑΔ σε συνεργασία με το ΚΕΘΙ και το ΕΚΚΕ, εκπόνησε μια πολύ σημαντική έρευνα με στόχο την χαρτογράφηση της κατάστασης των γυναικών με αναπηρία, μέσω της οποίας επιβεβαίωσε τις πολλαπλές διακρίσεις και τα εμπόδια καθώς και τις δυσκολίες αποτύπωσης της βίας που υφίστανται οι συγκεκριμένες γυναίκες και τα κορίτσια.

Παράλληλα, διαμόρφωσε δύο πολύ σημαντικά εργαλεία: τον Οδηγό Ηθικής και Επαγγελματικής Συμπεριφοράς Εργαζομένων σε Δομές Παροχής Κοινωνικής Φροντίδας για γυναίκες και κορίτσια με αναπηρία θύματα έμφυλης βίας και το Εγχειρίδιο οδηγιών σχετικά με τις γυναίκες και τα κορίτσια με αναπηρία προς όλες τις υπηρεσίες που εμπλέκονται στην υποδοχή αιτουσών άσυλο με στόχο να αποτελέσουν δυναμικά, αξιοποιήσιμα εργαλεία των εμπλεκομένων στο πεδίο, για την ουσιαστική αντιμετώπιση, πρόληψη της έμφυλης βίας και ενδυνάμωση των γυναικών και κοριτσιών με αναπηρία. Τέλος, στο τέταρτο κεφάλαιο απαντώνται, επίσης, πέραν των παραπάνω εργαλείων που αφορούν στις γυναίκες και τα κορίτσια με αναπηρία, τα εξής εργαλεία και προγράμματα:

α. το Οριζόντιο εργαλείο εκτίμησης κινδύνου και η ολοκλήρωση της πιλοτικής φάσης του,

β. ο «Οδηγός Τσέπης για την Έμφυλη Βία» -GBV Pocket Guide ,

γ. το Panic Button («Κομβίον Πανικού») με αναφορά στην πρώτη εφαρμογή του στις Δομές Δικτύου και της Ελληνικής Αστυνομίας,

δ. η Διερμηνεία στις Δομές και τέλος

ε. το πρόγραμμα της ΔΥΠΑ που αφορά σε εξυπηρετούμενες γυναίκες θύματα ενδοοικογενειακής βίας του Δικτύου Δομών της ΓΓΙΑΔ.

Στη συνέχεια, στο πέμπτο κεφάλαιο, παρουσιάζονται οι δράσεις δυο φορέων του Εθνικού μηχανισμού για την ισότητα των φύλων και συγκεκριμένα το έργο του Κέντρου Ερευνών για Θέματα Ισότητας (ΚΕΘΙ) και η συμβολή των Περιφερειακών και Δημοτικών Επιτροπών Ισότητας (ΠΕΠΙΣ-ΔΕΠΙΣ) για την πρόληψη, αντιμετώπιση, καταπολέμηση και εξάλειψη της έμφυλης βίας για την περίοδο αναφοράς. Όπως διαπιστώνεται, παρουσιάζεται εκθετικός χαρακτήρας τόσο σε επίπεδο συμμετοχής δήμων, όσο και σε επίπεδο δράσεων, οι οποίες χαρακτηρίζονται από πολυμορφία και ευρύτητα, γεγονός που υποδηλώνει την σημασία των τοπικών θεσμικών φορέων και της τοπικής κοινωνίας τόσο για την ευαισθητοποίηση όσο και την αντιμετώπιση της έμφυλης βίας κατά των γυναικών.

Στο έκτο κεφάλαιο παρουσιάζονται από το Παρατηρητήριο Ισότητας των Φύλων της ΓΓΙΑΔ τα στατιστικά στοιχεία που αφορούν στις μορφές βίας κατά των γυναικών, όπως καταγράφονται από τους αρμόδιους κρατικούς φορείς, την Ελληνική Αστυνομία (ΕΛΑΣ.), τις δικαστικές αρχές το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ) κ.α., καθώς και τα στοιχεία του Δικτύου Δομών της ΓΓΙΑΔ και της Tηλεφωνικής Γραμμής SOS 15900. Μια θετική επισήμανση ως προς την συλλογή στατιστικών δεδομένων αποτέλεσε η συνεργασία του Παρατηρητηρίου Ισότητας των Φύλων με το νεοσυσταθέν Τμήμα JustStat του Υπουργείου Δικαιοσύνης, αρμόδιο για τη συλλογή στατιστικών στοιχείων από τη δικαιοσύνη, η οποία οδήγησε σε μια νέα διαδικασία συλλογής των στοιχείων για τα αδικήματα της ενδοοικογενειακής βίας. Σε αυτή τη διαδικασία το Παρατηρητήριο δεν μεσολαβεί πλέον ανάμεσα στις Εισαγγελίες Πρωτοδικών της χώρας και το Υπ. Δικαιοσύνης, αλλά αποτελεί τον τελικό παραλήπτη των στοιχείων. Καθώς η νέα αυτή διαδικασία βρίσκεται ακόμη υπό διαμόρφωση, τα αποτελέσματα αυτής της συνεργασίας με την δημιουργία νέων μεταβλητών για την καλύτερη στατιστική καταγραφή βάσει φύλου, θα αποτυπωθούν στην επόμενη Έκθεση.

Τέλος, στο κείμενο της παρούσας Έκθεσης αξιοποιείται άλλοτε ο όρος του θύματος, άλλοτε του/της επιβιώσαντος/σασας. Για λόγους οικονομίας, όπου αναφέρεται η έννοια θύμα θα εννοείται και η αντίστοιχη χρήση της έννοιας επιβιώσας/σασα ή και το αντίστροφο, εκτός εάν υπάρχει στοχευμένη διαφοροποίηση προς την μία ή την άλλη έννοια.

Εν αναμονή, της 5ης Έκθεσης πλέον, καθίσταται σαφές ότι, όλες οι παραπάνω πολιτικές δεν εξαντλούν τις δυνατότητες της ΓΓΙΑΔ και σίγουρα δεν αποτυπώνουν το συνολικό εύρος της Δράσης της για την επίτευξη της ισότητας και την αντιμετώπιση της έμφυλης βίας. Μένουν ακόμη πολλά να γίνουν. Αποτυπώνουν, ωστόσο, την βούληση και την διαρκή προσπάθεια της ΓΓΙΑΔ και του νεοσύστατου Υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας για όλα τα παραπάνω και ανοίγουν τις προοπτικές και τα πεδία των πολιτικών που οφείλουμε, ως ο καθ΄ ύλη αρμόδιος φορέας, να ασκήσουμε.

ΤΕΤΑΡΤΗ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΑ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ