Το ζήτημα της φτώχειας και της στεγαστικής επισφάλειας στον αγροτικό χώρο αποτελούν ένα σχετικά ανεξερεύνητο πεδίο στην ερευνητική ατζέντα, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στον ευρύτερο ευρωπαϊκό ακαδημαϊκό χώρο.
Παρά το γεγονός ότι ο αγροτικός πληθυσμός συγκαταλέγεται στα φτωχότερα στρώματα του πληθυσμού, οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης και οι αποκλεισμοί που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι των αγροτικών περιοχών παραμένoυν σε μεγάλο βαθμό αθέατοι τόσο στον δημόσιο λόγο όσο και στις πολιτικές κοινωνικής προστασίας και ένταξης.
Η φτώχεια στον αγροτικό χώρο είναι κατακερματισμένη, με τα ευάλωτα νοικοκυριά να είναι διάσπαρτα σε μικρούς οικισμούς, σε αντίθεση με τη συγκέντρωση της φτώχειας και της αστεγίας στις αστικές περιοχές, όπου το φαινόμενο είναι πιο ορατό. Επιπλέον, τα πολιτισμικά στερεότυπα μιας εξιδανικευμένης ήρεμης, αυτάρκους και ποιοτικής ζωής στην ύπαιθρο, συχνά αποκρύπτουν τα πραγματικά προβλήματα υλικής αποστέρησης και κοινωνικών ανισοτήτων που βιώνουν οι κάτοικοι της υπαίθρου.
Στην Ελλάδα, μια χώρα με έντονο αγροτικό χαρακτήρα, τόσο σε οικονομικό όσο και σε συμβολικό επίπεδο, η φτώχεια και η στεγαστική επισφάλεια στον αγροτικό χώρο παραμένουν ελάχιστα μελετημένα ζητήματα. Οι υπάρχουσες επιστημονικές μελέτες εστιάζουν κυρίως σε στατιστικές αναλύσεις που αποτυπώνουν δείκτες σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, χωρίς να εξετάζουν σε βάθος τις τοπικές κοινωνικές δυναμικές. Παράλληλα, η διάσταση της αγροτικότητας και των τοπικών ανθρωπογεωγραφιών απουσιάζουν συστηματικά από τον σχεδιασμό και την εφαρμογή των κοινωνικών πολιτικών, οι οποίες αποδεικνύονται α-χωρικές, οριζόντιες και αστικοκεντρικές
Η ελλιπής πρόσβαση σε κοινωνικές υποδομές και υπηρεσίες υγείας και φροντίδας, οι περιορισμένες ευκαιρίες απασχόλησης και η προχωρημένη γήρανση του αγροτικού πληθυσμού, που κατά κανόνα χαρακτηρίζουν τις αγροτικές περιοχές, εντείνουν τον κίνδυνο ακραίας φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού, αναδεικνύοντας τοπικές ανάγκες σε θέματα πολιτικών κοινωνικής πρόνοιας, προστασίας και ένταξης.
Το ζήτημα γίνεται περισσότερο περίπλοκο αν συνυπολογίσει κανείς χρόνιες παθογένειες του παραγωγικού μοντέλου της ελληνικής γεωργίας και τις στρεβλώσεις της αγοράς, που οδήγησαν σε χρεωκοπία τις ευάλωτες γεωργικές εκμεταλλεύσεις, ιδιαίτερα τις μικρές, ορεινές ή απομονωμένες οικογενειακές εκμεταλλεύσεις. Επιπλέον, η πρόσφατη ενεργειακή κρίση και η κλιματική αλλαγή επηρεάζουν δραματικά το κόστος παραγωγής, οδηγώντας σε παραγωγικά αδιέξοδα και περαιτέρω φτωχοποίηση αγροτικά νοικοκυριά και περιοχές.
Τα ζητήματα αυτά διερευνήθηκαν στο πλαίσιο του ερευνητικού έργου «Φτώχεια και στεγαστική επισφάλεια στον αγροτικό χώρο υπό το πρίσμα της κοινωνικής ανθεκτικότητας- POVE.R.RE» που πραγματοποιήθηκε από το Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Παν/μίου και χρηματοδότηση από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ).
Βασικός στόχος ήταν να αναδείξει το βίωμα αλλά και αόρατες πτυχές της φτώχειας και της στεγαστικής επισφάλειας στην ελληνική ύπαιθρο.
Μέσα από την έρευνα πεδίου σε 3 επιλεγμένες περιοχές, και συγκεκριμένα τη Ροδόπη, την Καρδίτσα και το Ρέθυμνο, εξετάστηκαν: οι παράγοντες που δημιουργούν και αναπαράγουν φαινόμενα φτώχειας και στεγαστικής επισφάλειας στην τοπική κλίμακα και σε διαφορετικά ανθρωπογεωγραφικά περιβάλλοντα στον αγροτικό χώρο (ορεινές, νησιωτικές, απομακρυσμένες, τουριστικές, εύφορες γεωργικές περιοχές), η εμπειρία της υλικής αποστέρησης από τα ίδια τα κοινωνικά υποκείμενα (οδοιπορικά ζωής), καθώς και οι ατομικές και συλλογικές στρατηγικές για την αντιμετώπιση της φτώχειας και της στεγαστικής επισφάλειας. Απώτερος στόχος ήταν η διατύπωση συστάσεων κοινωνικών πολιτικών, περισσότερο συμπεριληπτικών που θα λαμβάνουν υπόψη την αγροτικότητα καθώς και τις γεωγραφικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες σε τοπικό επίπεδο.
Τα αποτελέσματα της έρευνας θα παρουσιαστούν στην Ημερίδα «Διαστάσεις φτώχειας και στεγαστικής επισφάλειας στον αγροτικό χώρο. Εμπειρία από το πεδίο και προκλήσεις πολιτικής», που οργανώνει το Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής, την Τρίτη 1 Απριλίου 2025, 12:00-15:30 στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αμφιθέατρο Σ.Καράγιωρα ΙΙ.
Περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραμμα εδώ
