Ντούνης Ανδρέας
Το συναίσθημα αποτελεί μία από τις κεντρικότερες και πιο διάχυτες πλευρές της ανθρώπινης εμπειρίας. Οι άνθρωποι βιώνουν μία ευρεία έκταση συναισθημάτων, από την βωβή ικανοποίηση της ολοκλήρωσης ακόμη και ενός σχετικώς απλού καθήκοντος ως την θλίψη/πένθος για τον θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου. Ενώ, εν γένει, τα συναισθήματα εμπλουτίζουν και εμβαθύνουν την ανθρώπινη εμπειρία χαρίζοντας «χρώματα» στην καθημερινή ζωή, ορισμένες φορές μπορούν να προκαλέσουν δραματικές διαταράξεις στην κρίση και την απόδοση των ανθρώπων[1].
Το συναίσθημα μπορεί να οριστεί ως μία συνειδητή εμπειρία που περιλαμβάνει μία κατάσταση φυσιολογικής διέγερσης και διαμεσολαβούσας ερμηνείας. Υπό αυτό το πρίσμα, υποθέτουμε ότι δίδει έμφαση σε δύο κύριους παράγοντες (α) έναν ορισμένο βαθμό διέγερσης και (β) την απόπειρα από τον οργανισμό που βιώνει την εμπειρία να κατηγοριοποιήσει αυτήν (labeling)[2].
Το εκτυλισσόμενο πρότυπο αλληλεπιδράσεων των ακόλουθων τεσσάρων στοιχείων μας οδηγεί στα συστατικά του συναισθήματος: (α) υποκειμενικό αίσθημα/εμπειρία (β) σωματικές αλλαγές ως ορθότερη προσέγγιση της κατάστασης της φυσιολογικής διέγερσης (γ) συμπεριφορά (τάσεις προς δράση, έκφραση προσώπου, στάση του σώματος, τρόπος ομιλίας κ.α.) (δ) γνωστικές λειτουργίες[3]
Ο ορισμός του συναισθήματος αποτελεί μία δύσκολη πράξη καθώς δεν είναι εύκολο να διακριθεί πότε ένα παιδί ή ένας ενήλικας βρίσκεται σε μία συναισθηματική κατάσταση, καθότι οι εκφράσεις του προσώπου μπορεί να είναι παραπλανητικές, οι υποκειμενικές αυτό-αναφορές των ανθρώπων για τα συναισθήματα που βιώνουν αναξιόπιστες, και οι δείκτες φυσιολογίας δεν συνδέονται απαραιτήτως με συγκεκριμένες συναισθηματικές καταστάσεις. Ο ορισμός του Joseph Campos (2005), οριοθετεί το συναίσθημα ως το αίσθημα ή την συγκίνηση, που εκφράζεται όταν ένα άτομο συμμετέχει σε μία σημαίνουσα αλληλεπίδραση για αυτόν/αυτήν, ιδιαίτερα σημαντική για την ευεξία του/της. Το συναίσθημα χαρακτηρίζεται από την συμπεριφορά που αντανακλά την κατάσταση ευχαρίστησης ή δυσαρέσκειας στην οποία βρίσκονται τα άτομα, ή των αλληλεπιδράσεων που βιώνουν. Τα συναισθήματα μπορούν, επίσης, να είναι πιο συγκεκριμένα και να λάβουν την έκφραση της χαράς, του φόβου, του θυμού, και ούτω καθεξής, βάσει του τρόπου με τον οποίο η συγκεκριμένη αλληλεπίδραση επηρεάζει το άτομο (παραδείγματος χάριν εάν η αλληλεπίδραση συνιστά απειλή, ανακούφιση, πράξη που απορρίπτεται, αναπάντεχη πράξη, κ.ο.κ)[4].
Τα συναισθήματα επηρεάζονται από τις βιολογικές βάσεις/το βιολογικό υπόστρωμα και την ανθρώπινη εμπειρία. Πολλές ψυχολογικές προσεγγίσεις επιβεβαιώνουν ότι οι αλληλεπιδράσεις των πρώτων χρόνων της ζωής ενός ανθρώπου εντός του οικογενειακού του περιβάλλοντος αποτελούν τα πλέον θεμελιώδη συναισθηματικά μαθήματα, τα οποία ακολουθούν το άτομο καθ’όλη τη διάρκεια της ενήλικης ζωής του[5]
[1] Andrew Ortony, Gerald L. Clore, Allan Collins, The Cognitive Structure of Emotions, Cambridge University Press, Introduction, p. 3 .
[2] Teachers of Psychology in Secondary Schools (TOPSS) of the American Psychological Association, May 2010, Emotion – A Unit Lesson Plan for High School Psychology Teachers, p.13 human emotions
[3] Ευσταθίου Γεώργιος, Συναίσθημα και Γνωστικές Διεργασίες, Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς, url: http://ibrt.gr/edu/sites/default/files/Sinaisthima_gnwstikes_diergasies.pdf
[4] John W. Santrock, Child Development: An Introduction, Chapter 10 Emotional Development, McGraw Hill Education, 2011, p. 346.
[5] Μπαφίτη Τσαμπίκα, Το συναίσθημα ως πυξίδα για γονείς, παιδιά και θεραπευτές σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο κοινωνικό περιβάλλον, Σειρά Κειμένων Εργασίας, Ινστιτούτο Έρευνας και Εκπαίδευσης στη Συστημική Ψυχοθεραπεία, Τεύχος 2011, Αθήνα.