Συνυπολογίζοντας όλα αυτά τα διαφορετικά στοιχεία, διακρίνουμε καθαρά το ιδεολογικό πλαίσιο στο οποίο εγγράφεται η κυρίαρχη συναίνεση. Αυτή η συναίνεση έχει δύο πρόσωπα, το νεοφιλελευθερισμό από τη μία πλευρά, και τα ανθρώπινα δικαιώματα από την άλλη. Μην παρεξηγήσετε αυτό που θέλω να πω. Δεν λέω ότι ο λόγος περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι απλώς ένα ιδεολογικό προκάλυμμα του νεοφιλελευθερισμού. Πιστεύω ότι πράγματι τα ανθρώπινα δικαιώματα αντιπροσωπεύουν ένα καταστατικό στοιχείο της νεώτερης δημοκρατίας και ότι θα πρέπει να τους δίνουμε αξία και να αγωνιζόμαστε γι’ αυτά. Το πρόβλημα αρχίζει όταν υποκαθιστούν τον αληθινά πολιτικό λόγο και όταν η δημοκρατία συρρικνώνεται στην υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εις βάρος της άλλης διάστασής της, της διάστασης της λαϊκής κυριαρχίας. Αυτή η κίνηση μας εμποδίζει να συλλάβουμε τη φύση της νεώτερης δημοκρατίας η οποία συνίσταται στην άρθρωση δύο διαφορετικών παραδόσεων: της φιλελεύθερης παράδοσης της κυριαρχίας του νόμου και της ατομικής ελευθερίας και της δημοκρατικής παράδοσης της ισότητας και της λαϊκής κυριαρχίας. Η τάση να προκρίνουμε αποκλειστικά το φιλελεύθερο στοιχείο και να θεωρούμε ότι το δημοκρατικό στοιχείο είναι παρωχημένο έχει σοβαρές πολιτικές συνέπειες. Είναι η πηγή της αυξανόμενης επιτυχίας των δεξιών λαϊκιστικών κομμάτων, τα οποία διατείνονται ότι επανεδραιώνουν την λαϊκή κυριαρχία κατά των ελίτ.
Επιπλέον, στα συμφραζόμενα της σημερινής ηγεμονίας του φιλελευθερισμού μπορούμε να καταλάβουμε και το νόημα του κυρίαρχου πλέον ηθικοπλαστικού λόγου που έχει εκτοπίσει κάθε αληθινή πολιτική επιχειρηματολογία. Αυτός ο εκτοπισμός εκλαμβάνεται ως απόδειξη πως η δημοκρατία έχει εισέλθει σε ένα νέο, ωριμότερο στάδιο όπου η ηθική έχει αντικαταστήσει την ξεπερασμένη συγκρουσιακή πολιτική. Ωστόσο, εάν εξετάσουμε το ζήτημα από πιο κοντά, γίνεται αμέσως φανερό πως αυτό κάθε άλλο παρά ισχύει. Η πολιτική, με τους δηθέν παλαιομοδίτικους ανταγωνισμούς της, δεν παραγκωνίστηκε από ένα ανώτερο τάχα στάδιο ηθικών προβληματισμών. Η πολιτική με τους ανταγωνισμούς της, ζει ακόμα και βασιλεύει, μόνο που πλέον διεξάγεται στο ηθικό επίπεδο. Πράγματι, τα όρια ανάμεσα σε εμάς και σε αυτούς δεν εξαλείφθηκαν, κάθε άλλο, επανεγγράφονται συνεχώς, εφόσον όμως “αυτοί” δεν μπορούν πλέον να οριστούν με πολιτικούς όρους – δεδομένου ότι το ανταγωνιστικό μοντέλο έχει τάχα ξεπεραστεί – τα όρια χαράσσονται από ηθικές κατηγορίες, ανάμεσα “σε εμάς τους καλούς”, και σε “αυτούς τους κακούς”
Για να το θέσουμε αλλιώς: η συναίνεση στο κέντρο, η οποία στις λεγόμενες μετα-παραδοσιακές κοινωνίες μας περιλαμβάνει προσχηματικά τους πάντες, δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς να καθορίσουμε όρια, επειδή καμία συναίνεση, και καμία κοινή ταυτότητα εξάλλου, δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς να χαράξουμε όρια {..}
_______
Πηγή: Chantal Mouffe: Για μία Αγωνιστική Δημόσια Σφαίρα στο Η Απραγματοποίητη Δημοκρατία, εκδόσεις Futura