Ντοστογιέφσκι: “Ένα όν προικισμένο ο άνθρωπος, με τόσο παράδοξες ιδιότητες”

Αποσπάσματα από “Το Υπόγειο” (1864) του Φ. Ντοστογιέφσκι

[…] Μου επαναλαμβάνετε, πως δεν μπορεί ο φωτισμένος κι εξελιγμένος άνθρωπος, μ’άλλα λόγια, τέτοιος που θα’ναι ο μελλοντικός άνθρωπος εν γνώσει του να θέλει κάτι ασύμφορο γι’αυτόν, πως αυτό είναι μαθηματικά. Μα σας επαναλαμβάνω για εκατοστή φορά: υπάρχει μια περίπτωση, μονάχα μια, που ο άνθρωπος μπορεί εξεπίτηδες, συνειδητά να θέλει κάτι ακόμη και βλαβερό γι’αυτόν, κάτι ανόητο, πολύ ανόητο, μάλιστα, και τούτο: για να’χει το δικαίωμα, να θέλει για τον εαυτό του κάτι, έστω και εντελώς ανόητο, και να μην είναι δεσμευμένος με την υποχρέωση να θέλει μονάχα τα σωστά και λογικά. Αυτό βλέπετε, το εντελώς ανόητο, αυτό το καπρίτσιο, μπορεί, κύριοι, να’ναι για μας το συμφερότερο απ’ότι υπάρχει στο κόσμο, σ’ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις. Και μπορεί να’ναι και η πιο ωφέλιμη απ’όλες τις ωφέλειες ακόμα και στην περίπτωση που φανερά μας βλάπτει κι αντιβαίνει στα πιο γερά συμπεράσματα τις κρίσης μας για τα συμφεροντά μας-γιατί εν πάση περιπτώσει διατηρεί για μας το κυριότερο και το προσφιλέστερο, δηλαδή την προσωπικότητα και την ατομικότητα μας. […]

[…] Κύριοι, ας πούμε, πως ο άνθρωπος δεν είναι βλάκας. (Πράγματι, βλέπετε, δεν κάνει να το πούμε γι’αυτόν, έστω και για μόνο το λόγο, πως αν πια ο άνθρωπος είναι βλάκας, ποιος θα’ναι τότε ο λογικός;) Όμως κι αν δεν είναι βλάκας, είναι ωστόσο τερατώδικα αχάριστος. Φαινόμενο αχαριστίας. Εγώ μάλιστα νομίζω, πως ο καλύτερος ορισμός του ανθρώπου είναι αυτός: ον δίποδο και αχάριστο. Μα αυτό, ακόμη δεν είναι όλο. Αυτό ακόμη δεν είναι το κυριότερο μειονέκτημα του. Το κυριότερο ελάττωμα του είναι η διαρκής ανηθικότητα του […]

[…] Τι μπορεί, λοιπόν, να περιμένει κανείς απ΄τον άνθρωπο σαν από ένα όν, προικισμένο με τόσο παράδοξες ιδιότητες; Κι αν ακόμη του προσφέρετε όλα τα γήινα άγαθα, κι αν ακόμη τον βουτήξετε μέσα στην ευτυχία ίσαμε την κορφή, έτσι μονάχα που φουσκάλες να πλέουν στην επιφάνεια της ευτυχίας, όπως πάνω στο νερό, κι αν ακόμη του δώσετε μια τέτοια οικονομική άνεση, που πια να μη του μένει να κάνει άλλο παρά να κοιμάται, να τρώει μπισκότα και να νοιάζεται για την παράταση της παγκόσμιας ιστορίας, αυτός πάλι, ο άνθρωπος δηλαδή, και δω, απο μια αχαριστία μονάχα, κάποια αθλιότητα θα σκαρώσει, θα ριψοκινδυνέψει ακόμη και τα μπισκότα κι εξεπίτηδες θα επιθυμήσει τη πιο καταστρεπτική ανοησία, τον πιο αντιοικονομικό παραλογισμό, αποκλειστικώς και μόνο για ν’ανακατώσει σ’όλη αυτή τη θετική φρονιμάδα, το καταστρεφτικό στοιχείο της φαντασίας του. Ακριβώς τα όνειρα της φαντασίας του, την πιο άθλια ανοησία του θα θελήσει να την κρατήσει για τον εαυτό του, μόνο και μόνο για να πιστοποιηθεί (σάμπως αυτό πια να ‘ναι τόσο πολύ απαραίτητο) , πως οι άνθρωποι εξακολουθούν να είναι άνθρωποι κι όχι πλήκτρα του πιάνου, που μολονότι πάνω σ’αυτά παίζουν οι φυσικοί νόμοι με τα ίδια τους τα χέρια, ωστόσο απειλούν να φτάσουν σε τέτοιο σημείο, που πια, εκτός από το ημερολόγιο, δεν θ’απομείνει τίποτα άλλο να επιθυμήσει κανείς. […]

wchimes.blogspot.gr