Η Αριστερά και το πρόταγμα της ηγεμονίας

Σίμος Ανδρονίδης

«Κύριος μου και αδελφός μου: Αυτός που χτίζει. Αυτός που οργώνει. Αυτός που τείνει να συσκοτίσει τους πλανήτες και δικούς του να εντοιχίσει αστέρες και να βάλει χρώματα της προτίμησης του στις αυλαίες που ανοίγουνε και κλείνουν το αβυσσαλέο πανόραμα της μέρας! Που ημερώνει τα σκοτεινά συμπλέγματα της φύσης, τους ατίθασους καιρούς που πελαγοδρομούν στην άβυσσο τις πέτρες των ορέων τις πέτρες σαν φτερά πουλιών! Αυτός που κατεβαίνοντας ανοίγει δρόμους μες στης γη τα έγκατα κι ανεβάζει το κάρβουνο στους ώμους του»! (Νικηφόρος Βρεττάκος, Ωδή στον Άνθρωπο, 2008).

Το ενδεχόμενο ανάληψης της διακυβέρνησης της χώρας από το κόμμα του συνασπισμού Ριζοσπαστικής Αριστεράς (ΣΥΡΙΖΑ) έχει θέσει επί τάπητος το ζήτημα της άρθρωσης μίας αριστερής πολιτικο-ιδεολογικής ηγεμονίας. Η ‘κατάκτηση’ της ηγεμονίας προϋποθέτει την ύπαρξη και την λειτουργία ενός κόμματος που θα επιτελεί καθήκοντα ‘συλλογικού διανοούμενου’. Το επίδικο της αριστερής ηγεμονίας ‘αρθρώνεται’ στο πεδίο του κοινωνικού, στο πεδίο όπου συγκροτούνται και δραστηριοποιούνται οι κοινωνικές τάξεις.

Η ηγεμονία ως σημαίνον και θεμελιώδες πρόταγμα φιλτράρεται και διαμεσολαβείται στο «χώρο» της προσίδιας αναπαραγωγής των κοινωνικών τάξεων. Η αναπαραγωγή των κοινωνικών τάξεων «εγγίζει» το πολιτικό εποικοδόμημα, ακριβώς μέσω της έκφρασης και της συνάρθρωσης συγκεκριμένων κοινωνικών-ταξικών συμφερόντων.

Το ζήτημα της αριστερής ηγεμονίας δεν μπορεί να είναι «ουδέτερο» και αταξικό. Αποτελεί, σε μία δεδομένη «χωροχρονική» στιγμή, την συμπύκνωση της «ολικής» κοινωνικής κυριαρχίας μίας κοινωνικής τάξης, καθότι η έννοια της ηγεμονίας νοείται και ορίζεται ως «επικάλυψη» των διάφορων και διαφορετικών συμφερόντων από τα συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης, ήτοι του άρχοντος αστικού συγκροτήματος εξουσίας. Η ταξική-αστική ηγεμονία «μετασχηματίζει» το πεδίο των κοινωνικών σχέσεων, καθώς και την διαδικασία του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής με τρόπο που αίρει και «αποκρύπτει» τα εκμεταλλευτικά χαρακτηριστικά του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής.

Το εξόχως «φορτισμένο» ταξικό συμφέρον μετασχηματίζεται σε «εθνικό», κάτι που συντείνει στην δομική μεταβολή του τρόπου πρόσληψης και «κτήσης» των δρώντων παραγόντων της παραγωγής, (για να θυμηθούμε και την έκφραση του Νίκου Πουλαντζά): η εργατική τάξη δεν νοείται ως βασική και «άμεση» κοινωνική συσσωμάτωση που συμβάλλει στην παραγωγή του κοινωνικά παραγόμενου προϊόντος αλλά κύρια ως δομή που προσλαμβάνει τα χαρακτηριστικά μίας «καταναλωτικής οντολογίας της πράξης», εκεί όπου αίρεται η ταξική κατανομή, καθώς και το συγκρουσιακό στοιχείο της ρύθμισης των κοινωνικών σχέσεων.

Ο «δρών παράγων της παραγωγής» μετασχηματίζεται στη βασική «καταναλωτική μονάδα», μετατοπίζοντας το πεδίο δράσης του στο «χώρο» της ανταλλαγής και διάθεσης προϊόντων. Η βαθιά και «ποιοτική υλικότητα» της ταξικής ηγεμονίας και κυριαρχίας αποκρύπτεται. Ο χώρος εργασίας, ορίζεται και προσδιορίζεται συνάμα όχι ως χώρος αναπαραγωγής της εργατικής τάξης, όχι ως χώρος συγκρότησης της ταξικής-σχεσιακής εκμετάλλευσης αλλά ως ο χώρος της απλής «φυσικής» παρουσίας εργαζομένων, οι οποίοι και νοούνται ως «μονάδες» που πάνω τους εγγράφονται τα χαρακτηριστικά της συμβολής στην μεγέθυνση της εθνικής οικονομίας.

Η ηγεμονία αποκρυσταλλώνεται στο πεδίο του κοινωνικού αρθρώνοντας και ανάγοντας τα κοινωνικά-ταξικά συμφέροντα στο επίπεδο της πρωταρχικής και αφετηριακής συγκρότησης του κοινωνικού «είναι». Ενσωματώνει στρατηγικές, αναζητεί σύμμαχες κοινωνικές τάξεις, περικλείει ιδέες και νοηματοδοτήσεις οργάνωσης και ρύθμισης του κοινωνικού «είναι».

Η Αριστερά ως νόημα και πράξη, ως όραμα και «ζώσα» ελπίδα οφείλει να αρθρώσει λόγο αντιηγεμονικό, λόγο που θα προσδώσει «βάθος» και «βάρος» στην σύγκρουση με την κυριαρχική άρθρωση του άρχοντος αστικού συγκροτήματος εξουσίας. Πέρα και πάνω από όλα, η Αριστερά ανασημασιοδοτεί το πλαίσιο της κοινωνικής κίνησης της εργατικής τάξης, ευρύτερα του μπλοκ των λαϊκών-καταπιεσμένων τάξεων.

Όπως επισημαίνει ο Ευθύμης Παπαβλασόπουλος, «άλλωστε, όσοι επιμένουν να αναζητούν στον Γκράμσι ερμηνείες και όχι τσιτάτα, γνωρίζουν καλά ότι η ηγεμονία γεννιέται στο «εργοστάσιο», εν προκειμένω στους υλικούς τόπους και στους κοινωνικούς δεσμούς, όπου οργανώνονται με βάναυσο τρόπο η αποστέρηση και ο αποκλεισμός ευρύτατων κοινωνικών στρωμάτων».[1]

Η Αριστερά εμπνέει και καθοδηγεί, παράγοντα τους όρους και τις προϋποθέσεις για την ανάδυση και την αποκρυστάλλωση μίας «αντιυλικότητας» του ιδεολογικού λόγου και της κοινωνικής-πολιτικής πράξης. Το ταυτοτικό δίπολο λόγος-πράξη δύναται να ενσωματώνει οργανικά και αρμονικά τις «υψηλές» και φορτισμένες αξίες που οδηγούν στη συγκρότηση ενός ‘νέου’ κόσμου, εκεί όπου το κοινωνικό «όραμα» δίδει «σάρκα και οστά» στην πράξη. Το αντιηγεμονικό αριστερό πρόταγμα διαχέεται στο εσωτερικό της εργατικής και των σύμμαχων τάξεων μετασχηματίζοντας ταυτόχρονα την προσίδια κοινωνικής τους κίνηση: η κίνηση από αμυντική μεταβάλλεται σε «δομικά επιθετική», σε εμπροσθοβαρή κίνηση μετασχηματισμού ενός δεδομένου κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού.

Η Μνημονιακή διαχείριση της πολυεπίπεδης οικονομικής κρίσης τείνει να περιθωριοποιήσει κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά, το μπλοκ των λαϊκών-καταπιεσμένων τάξεων. Η επιδίωξη της δομικής «εκμηδένισης» της εργατικής τάξης οφείλει να συναντήσει την ανθρώπινη οντολογία της αντίστασης. Γιατί, αυτό είναι η Αριστερά: η ανθρώπινη οντολογία της «ζώσας» αντίστασης που συμφύεται οργανικά με την όραμα ενός κόσμου πλέριας κοινωνικής ισότητας και ισοπολιτείας.

Και η έννοια ισοπολιτεία είναι η έννοια κλειδί για την «ολική» διαμόρφωση ενός αριστερού αντιηγεμονικού προτάγματος. Η λέξη (έννοια) ισοπολιτεία χρησιμοποιείται και από τον Γάλλο φιλόσοφο Alain Badiou σε άρθρο του στον Βρετανικό Guardian.[2] Η έννοια της ισοπολιτείας προσδιορίζεται ως σημαίνον για την Αριστερά που επιδιώκει τον προσίδιο και δομικό μετασχηματισμό του κοινωνικού «όλου». Προσδίδει έρμα, ιεραρχεί εγκλήσεις και κοινωνικές προτεραιότητες ενσωματώνοντας στην κοσμοθεωρία της έναν ολόκληρο κοινωνικό «κόσμο», τον κοινωνικό «κόσμο» των «από κάτω» που δύνανται να αναχθούν στην ορίζουσα τάξη της κοινωνικής δομής. Η Αριστερή «αντιυλικότητα» οφείλει να οδηγεί σε μια «κοινωνικότητα», σε μια κοινωνία της «πολλαπλότητας».

______________

[1] Βλ. σχετικά, Παπαβλασόπουλος Ευθύμης, ‘Οι διανοούμενοι, η Αριστερά και η πρόκληση της αντι-ηγεμονίας’, Εφημερίδα Εποχή, 26/10/2014, www.epohi.gr/portal.

[2] Βλ.σχετικά, Badiou Alain, ‘Greek anti-fascism protests put the left’s impotence on display’, Guardian, 03/10/2013, www.theguardian.com

socialpolicy.gr