Του Πέτρου Νικολούδη
Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής Παντείου
Τα κοινωνικά κινήματα, είναι κινητοποιήσεις κοινωνικών ομάδων που αποσκοπούν στην κοινωνική αλλαγή, στην επίτευξη κοινωνικών συμφερόντων, ασκώντας πιέσεις στην εκάστοτε πολιτική και οικονομική ελίτ.
Υπάρχουν οι φωνές σύμφωνα με τις οποίες τα κοινωνικά κινήματα δεν είναι χρήσιμα, καθώς μέσω των εκλογών μπορούν οι άνθρωποι να ορίζουν αυτούς που θεωρούν πως είναι ικανοί να εκπληρώσουν τα συμφέροντά τους. Αυτό δε το θεωρώ ολοκληρωτικά σωστό, διότι τα κοινωνικά κινήματα μπορούν να ασκήσουν πιέσεις σε καθημερινή (ή συχνή) βάση στην κυρίαρχη πολιτική τάξη πραγμάτων.
Βέβαια, τα κοινωνικά κινήματα μπορούν να επιτύχουν κάτι ακόμα πιο σημαντικό. Μπορούν να αλλάξουν τις αντιλήψεις, τις πεποιθήσεις, τις ιδέες της ευρύτερης κοινωνίας. Όπως είπαμε, τα κοινωνικά κινήματα οργανώνονται από συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες που αποσκοπούν στην εκπλήρωση των κοινωνικών συμφερόντων και στην κοινωνική αλλαγή.
Είναι πιθανόν η ευρύτερη κοινωνία, οι υπόλοιπες κοινωνικές ομάδες, να είναι αντίθετοι σε αυτά που θέλουν να επιτύχουν τα κοινωνικά κινήματα, ακόμα και αδιάφοροι. Ωστόσο, μέσω της δράσης και της επιχειρηματολογίας τους, τα κοινωνικά κινήματα έχουν την ικανότητα να φέρουν την αλλαγή στον τρόπο σκέψης των ατόμων.
Φυσικά, δεν είναι δεδομένη η νίκη των κοινωνικών κινημάτων. Η καθεστηκυία τάξη πραγμάτων πάντα έχει την δυνατότητα να ανατρέπει την ανερχόμενη κοινωνική αλλαγή και να διατηρεί την τάξη που την συμφέρει. Η πολιτική ελίτ μπορεί να διατηρήσει τα συμφέροντά της μέσω της ωμής κρατικής βίας. Επιπλέον, η αντιμετώπιση των αιτημάτων των κοινωνικών κινημάτων ως σωστών μεν, αλλά άκαιρων δε λόγω της κατάστασης της χώρας, είναι πολύ συνηθισμένη ειδικά στις μέρες μας. Μάλιστα, αυτό το επιχείρημα ενισχύεται ακόμα περισσότερο, όταν το κράτος πρέπει να υπακούει σε κανόνες και νόμους που επιβάλλονται από διεθνείς συνθήκες και συμβάσεις. Επιπρόσθετα, η παρουσίαση ενός κοινωνικού κινήματος ως παράνομου και εκτός νόμου από τις κυβερνήσεις, δεν είναι κάτι ασύνηθες.
Τώρα, θα ήθελα να χρησιμοποιήσω ένα παράδειγμα κοινωνικού κινήματος που επιθυμούσε την κοινωνική αλλαγή, αλλά και που επικρίθηκε και καταδιώχθηκε από την κυρίαρχη τάξη πραγμάτων, το κίνημα κατά των φυλετικών διακρίσεων στην Αμερική στα τέλη της δεκαετίας του ‘50 μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ‘60, με ηγετική προσωπικότητα τον Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ.
Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ο νεώτερος (1929-1968) ήταν Αμερικανός ιερέας των Βαπτιστών, ειρηνιστής και οπαδός μέσω της παθητικής αντίστασης (την οποία την εφηύρε ο Γκάντι), ηγέτης του Αφροαμερικανικού Κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα των μαύρων. Αφού ολοκλήρωσε μια σειρά από θεολογικές σπουδές, πήρε θέση πάστορα σε εκκλησία των Βαπτιστών και αναμίχθηκε στον αγώνα των μαύρων για την απόκτηση πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων.
Το 1955 ηγήθηκε της νικηφόρας εκστρατείας του μποϋκοτάζ των δημόσιων λεωφορείων της πόλης Μοντγκόμερυ της Αλαμπάμα (εξαιτίας του φυλετικού διαχωρισμού των επιβατών) και το 1957 αναγνωρίζοντας την ανάγκη δημιουργίας ενός πανεθνικού οργάνου που θα συντόνιζε τον αγώνα των μαύρων ίδρυσε μαζί με άλλους, ιερωμένους και μη, τη Διάσκεψη της Νότιας Χριστιανικής Ηγεσίας, μια από τις κυριότερες αντιρατσιστικές οργανώσεις των Η.Π.Α και έγινε ο πρώτος της πρόεδρος. Το 1961 εμψύχωσε την εκστρατεία ‘’Επιβάτες για την Ελευθερία’’, την κινητοποίηση που έφερε και το πραγματικό τέλος στους φυλετικούς διαχωρισμούς στα μέσα μαζικής μεταφοράς.
Το 1962 ηγήθηκε του αγώνα εναντίον του φυλετικού διαχωρισμού στο ‘Ωλμπανυ της Τζιόρτζια και το1963 βοήθησε στη διοργάνωση ειρηνικών πορειών στην πόλη Μπέρμιγχαμ (Αλαμπάμα). Την ίδια περίοδο ηγήθηκε επίσης της «Πορείας στην Ουάσιγκτον», όπου εκφώνησε την ιστορική ομιλία του που έμεινε στην ιστορία με το όνομα «Έχω ένα όνειρο…».
Ακολουθεί απόσπασμα του λόγου του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ : «Σας λέγω σήμερα, φίλοι μου, ότι παρά τις δυσκολίες και τις απογοητεύσεις της στιγμής, συνεχίζω να έχω ένα όνειρο. Είναι ένα όνειρο γερά ριζωμένο στο αμερικάνικο όνειρο. Έχω ένα όνειρο ότι μια μέρα αυτό το έθνος θα υψωθεί και θα ζήσει το αληθινό νόημα της πεποίθησης του : ‘’Θεωρούμε αυτές τις αλήθειες αυταπόδεικτες, ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν δημιουργηθεί ίσοι.’’ Έχω ένα όνειρο ότι μια μέρα στους κόκκινους λόφους της Τζιόρτζια οι γιοι των πρώην δούλων και οι γιοι των πρώην δουλοκτητών θα μπορέσουν να καθίσουν μαζί στο τραπέζι της αδελφοσύνης. Έχω ένα όνειρο ότι μια μέρα ακόμα και η Πολιτεία του Μισισιπή μια Πολιτεία πνιγμένη από τη λάβρα της αδικίας και της καταπίεσης, θα μεταμορφωθεί σε μια όαση ελευθερίας και δικαιοσύνης. Έχω ένα όνειρο ότι τα τέσσερα παιδιά μου μια μέρα θα ζήσουν σε ένα έθνος όπου δε θα κριθούν από το χρώμα του δέρματός τους αλλά από το περιεχόμενο του χαρακτήρα τους, έχω ένα όνειρο σήμερα…Έχω ένα όνειρο ότι μια μέρα στην Πολιτεία της Αλαμπάμα, με τους φαύλους ρατσιστές της και τις πρακτικές της περιθωριοποίησης και της αδικοπραγίας προς τους μαύρους, ότι μια μέρα, ακόμα και σε εκείνη την πολιτεία, τα μαύρα αγοράκια και κοριτσάκια θα πιάνονται χέρι-χέρι με τα λευκά αγοράκια και κοριτσάκια και θα περπατούν μαζί σαν αδελφοί και αδελφές. Έχω ένα όνειρο ότι μια μέρα κάθε κοιλάδα θα υψωθεί, κάθε λόφος και βουνό θα χαμηλώσει, οι τόποι οι ανώμαλοι θα γίνουν ομαλοί και οι τόποι οι στραβοί θα ισιώσουν και η δόξα του Κυρίου θα αποκαλυφθεί και θα την αντικρύσουμε όλοι οι άνθρωποι μαζί. Ετούτη είναι η πίστη μας και με τούτη την ελπίδα θα γυρίσω στο Νότο και με ετούτη τη πίστη θα σμιλεύσουμε από το βουνό της απόγνωσής μας ένα λίθο ελπίδας, με ετούτη την ελπίδα θα μπορέσουμε να μετατρέψουμε τις παραφωνίες και τις διχόνοιες του έθνους μας σε αδερφική αρμονία, με ετούτη την πίστη θα μπορέσουμε να εργαστούμε μαζί, να προσευχηθούμε μαζί, να αγωνιστούμε μαζί, να φυλακιστούμε μαζί, να διεκδικήσουμε μαζί την ελευθερία, γνωρίζοντας ότι μια μέρα πράγματι θα ελευθερωθούμε..»
Όταν άκουσα αυτόν τον λόγο, ομολογώ πως ανατρίχιασα. Σπάνια στις ημέρες μας θα ακούσεις σύγχρονους ηγέτες να δίνουν λόγους με όραμα για μια κοινωνία ανθρώπινη, μια κοινωνία στην οποία ο ένας θα είναι ίσος με τον άλλον, σε μια κοινωνία στην οποία οι άνθρωποι θα βοηθάνε ο ένας τον άλλον, ανεξαρτήτως χρώματος, τάξης, φύλου κλπ.
Ύστερα λοιπόν από τον λόγο αυτό, υπήρξε μια κλιμάκωση των κοινωνικών κινητοποιήσεων, η οποία δημιούργησε το κατάλληλο έδαφος στην κοινή γνώμη που οδήγησε στην υπογραφή του νόμου περί πολιτικών δικαιωμάτων το 1964. Σύμφωνα με τον νόμο, απαγορευόταν ο διαχωρισμός στους δημόσιους χώρους και στην αγορά εργασίας.
Ο Κινγκ πήρε το νόμπελ ειρήνης πάλι το 1964. Ωστόσο, δεν επαναπαύτηκε. Αντίθετα, προχώρησε σε πιο ριζοσπαστικές κινήσεις. Εγκαταστάθηκε στη Σέλμα, όπου ο ρατσισμός απέναντι στους μαύρους ήταν ακόμα έντονος.
Το 1965, ανήγγειλε μια νέα καμπάνια για τα δικαιώματα των μαύρων, ενώ οργάνωσε εκδηλώσεις στη Σέλμα για το δικαίωμα ψήφου στους μαύρους. Τον Φεβρουάριο του 1965, ο Κινγκ φυλακίστηκε. Κατά την διάρκεια της φυλάκισής του, τον επισκέφτηκε ο Μάλκολμ X, λίγες μέρες πριν δολοφονηθεί. Τελικά, ψηφίστηκε ο νόμος για το δικαίωμα ψήφου στους μαύρους.
Στα τελευταία χρόνια της ζωής του, στράφηκε ενάντια στον Πόλεμο του Βιετνάμ. Τότε ήταν που το κράτος και τα Μ.Μ.Ε στράφηκαν εναντίον του. Το 1968, ενώ σχεδίαζε ακόμα μια πορεία προς την Ουάσιγκτον, την «Πορεία των Φτωχών», δολοφονήθηκε στις 4 Απριλίου στο Μέμφις του Τενεσσή. Μέχρι τότε, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ήταν ο πιο επικίνδυνος νέγρος της χώρας για το FBI και τη CIA.
Στις 9 Απριλίου, κηδεύτηκε στην Ατλάντα. Για τη δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, συνελήφθη δύο μήνες αργότερα, ο δραπέτης των φυλακών υψίστης ασφαλείας, Τζέιμς Ελ Ρευ. Εκείνος ομολόγησε την πράξη του, ωστόσο αργότερα υποστήριζε πως το FBI τον απειλούσε με θανατική ποινή, αν δεν το κάνει. Τελικά, καταδικάστηκε σε 99 χρόνια φυλάκισης. Σε όλο αυτό το διάστημα, υποστήριζε πως η δολοφονία του Κινγκ ήταν μια πράξη συνομωσίας. Παραδόξως, η οικογένεια του Κινγκ, τον υποστήριζε, και επιθυμούσε μια δίκαιη δίκη. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί πως το FBI μαγνητοφωνούσε παράνομα τις συνομιλίες του Κινγκ, προκειμένου να τον συνδέσουν με το κομμουνιστικό κόμμα των Η.Π.Α.
Συμπερασματικά, οι δράσεις του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ήταν κρίσιμες για την κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων στις Η.Π.Α. Στράφηκε ενάντια στην κυρίαρχη ιδεολογία, και κατάφερε να φέρει, όπως μπορούσε, αλλαγές θετικές για τους ανθρώπους του. Φυσικά, το όραμα του για μια κοινωνία στην οποία δεν θα υπάρχει ρατσισμός, συνεχίζει να αποτελεί όραμα. Φυσικά σήμερα στις Η.Π.Α δεν είναι πλέον πολλά τα φαινόμενα ακραίου ρατσισμού. Πριν τον Τραμπ, ο πρόεδρος των Η.Π.Α ο Ομπάμα, είναι μαύρος. Ωστόσο, ένας ήπιος ρατσισμός, συνεχίζει. Ένας ή μια μαύρη πληρώνεται μόλις το 70% ενός λευκού/λευκής με τα ίδια προσόντα στην ίδια θέση. Σε έναν λευκό άνεργο αντιστοιχούν δύο με τρείς μαύροι. Σε κάποιες μάλιστα πολιτείες, είναι πολύ δύσκολο να λάβει τραπεζικό είτε πολιτειακό δάνειο μια οικογένεια μαύρων, ακόμη και αν έχει οικονομική άνεση.
Όλα αυτά ωστόσο, δεν πρέπει να υποβιβάζουν την σημασία του Αφροαμερικανικού κινήματος και γενικότερα των κοινωνικών κινημάτων. Τα κοινωνικά κινήματα αποτελούν ουσιαστικά πιέσεις από τους ‘κάτω’ προς τους ‘πάνω’. Άλλωστε, εάν παλέψεις, έχεις την πιθανότητα και να χάσεις, αλλά και να κερδίσεις κάτι, ενώ εάν δεν παλέψεις, δεν θα κερδίσεις τίποτα. Τέλος, εάν παλέψεις και χάσεις, τότε θα μπορέσεις να αποτελέσεις έμπνευση για τις επόμενες γενιές.
