Νεοφιλελευθερισμός – Τα οικονομικά πίσω από την ιδεολογία

Ο νεοφιλελευθερισμός εξαιτίας της ηγεμονικής θέσης που κατέχει πλέον στην παγκόσμια πολιτική και οικονομική σκηνή, έχει οδηγήσει σε πολλαπλές αλλαγές τόσο σε διεθνές επίπεδο και επίπεδο κρατών, όσο και σε ατομικό επίπεδο.

Ξεκινώντας από το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, ο νεοφιλελευθερισμός κατέστη μια ολοένα και πιο διαδεδομένη μορφή διακυβέρνησης σε χώρες σε ολόκληρο τον κόσμο (Peters 2001), ουσιαστικά αλλάζοντας δραστικά την λειτουργία των κρατών, φέρνοντας τα πιο κοντά στον κοινωνικό δαρβινισμό.

Νεοφιλελευθεροποίηση της οικονομίας

Έχοντας βαθιές ρίζες στη κλασική πολιτική-οικονομική θεωρία για αγορές απελευθερωμένες από οποιαδήποτε κυβερνητική παρέμβαση (Smith 2009), ο νέο-φιλελευθερισμός ασπάζεται τον ελεύθερο ανταγωνισμό και την ελεύθερη επιχειρηματικότητα ως τους ιδανικούς τρόπους με τους οποίους οι οικονομίες επιτρέπεται να αναπτυχτούν.

Έτσι η έμφαση έχει δοθεί σε τρία βασικά σημεία:

1. Στο ελεύθερο εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών
2. Στην ελεύθερη κυκλοφορία του κεφαλαίου
3. Και στην ελευθερία των επενδύσεων.

Η αποδοχή του νέο-φιλελεύθερου μοντέλου σημαίνει αυτόματα πως τα κράτη συμφωνούν :

• να προωθούν πολιτικές που ευνοούν τους κανόνες της αγοράς
• να μειώνουν δραστικά τις δημόσιες δαπάνες,
• να περιορίζουν τις κυβερνητικές ρυθμίσεις/νομοθεσίες,
• να αποδέχονται την αντίληψη της ατομικότητας.

Η αντίληψη της ατομικότητας έχει οδηγήσει στην θεωρία της ατομικής ευθύνης, καθώς ο νέο-φιλελευθερισμός επιμένει πως ο ορθολογισμός, η ατομικότητα και το προσωπικό συμφέρον καθοδηγούν όλες τις δράσεις (Peters 2001). Ιδέες που σχετίζονται με το «δημόσιο συμφέρον» και την κοινότητα απορρίπτονται ως τα άχρηστα στοιχεία του κράτους πρόνοιας (Martinez and García 2000) και πλέον η ανεργία, η φτώχεια και οι ανισότητες φέρουν την σφραγίδα της ατομικής ευθύνης.

Με τις ιδέες του καπιταλισμού να έχουν προωθηθεί στους πολιτικούς, κοινωνικούς και πολιτιστικούς θεσμούς σε κρατικό επίπεδο (Harvey 2005), ο νεοφιλελευθερισμός ως μορφή εθνικής διακυβέρνησης έχει μετατραπεί σε ένα δόγμα που είτε λειτουργεί ως μια αδιαμφισβήτητη κοσμοθεωρία είτε τα κράτη εξωθούνται να ενδώσουν σε αυτήν την μορφή διακυβέρνησης.

Το αποτέλεσμα των αλλαγών αυτών, του λεγόμενου «εξορθολογισμού» του κράτους, οδήγησε στην ιδιωτικοποίηση βασικών κρατικών τομέων (εκπαίδευση, υγεία, πρόνοια) και κατ’επέκταση στην διάλυση του κράτους πρόνοιας, καθώς και στην απορρύθμιση της εργασίας με συνεχή επίθεση στα εργατικά συνδικάτα. Ιστορικό παράδειγμα αποτελούν η Βρετανία επί Θάτσερ (1979-1990) και οι ΗΠΑ επί διακυβέρνησης του προέδρου Reagan (1980-1988).

Ο Harvey σημειώνει ότι ο νεοφιλελευθερισμός στο Ηνωμένο Βασίλειο, «εκπροσωπήθηκε» από το άνοιγμα της αγοράς των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών. Η συγκεκριμένη επέκταση της χρηματοοικονομικής αγοράς επέτρεψε την άνθιση της καταναλωτικής κουλτούρας και έφερε στο προσκήνιο την κουλτούρα της χρέωσης ώστε να συσσωρεύεται ολοένα και μεγαλύτερο κεφάλαιο στις τράπεζες και στους εν γένει πιστωτές.

Σε κοινωνικό επίπεδο, σύμφωνα με τον (Bourdieu 1999a), ο νέο-φιλελευθερισμός ενθάρρυνε τα πρώην αυτόνομα κράτη να οπισθοδρομήσουν σε ποινικά κράτη που έχουν ως υπέρμετρη αξία την παραγωγή, τον ανταγωνισμό και το κέρδος, τοποθετώντας τα πάνω από οτιδήποτε άλλο, ακόμα και πάνω από τα κοινωνικά ζητήματα.

Επειδή απομακρυνόμαστε από τον ρόλο της κοινότητας και αντ’ αυτού επικεντρωνόμαστε αποκλειστικά στα άτομα, ο Bourdieu (1999a) υποστήριξε ότι τα κοινωνικά προβλήματα όπως η αυτοκτονία, ο αλκοολισμός, η κατάθλιψη και η ενδοοικογενειακή βία θα γίνουν συνεπώς ολοένα και πιο εμφανή.

Παρόλα αυτά, η ελκυστική επιρροή που ασκεί η ατομική ελευθερία, ευημερία και ανάπτυξη, καθιστά δύσκολο για τον κόσμο να συνειδητοποιήσει πως ο νέο-φιλελευθερισμός είναι σχεδιασμένος για να ευνοεί μονάχα μια μικρή τάξη ανθρώπων (Harvey 2005).

Οι αναφορές για σύνδεση μεταξύ του νέο-φιλελευθερισμού και των αυξανόμενων ανισοτήτων εντός και μεταξύ των χωρών είναι πλέον ευρείες. Οι νέο-φιλελεύθερες πολιτικές έχουν οδηγήσει από τη μία μεριά σε χαμηλότερο βιοτικό επίπεδο την πλειονότητα του παγκόσμιου πληθυσμού, μειώνοντας τα επίπεδα των μισθών αλλά και τις ευκαιρίες εργασίας και από την άλλη στην μείωση των φόρων για τους ελίτ.

Ο Harvey (2003, 2005) αναφέρει πως ο νέο-φιλελευθερισμός προκαλεί ανισότητες μέσω της άνισης ανάπτυξης των κρατών και μέσω της ανακατανομής της ταξικής δύναμης προς όφελος των ελίτ.

Κατηγορεί την φύση του καπιταλισμού για την αύξηση των ανισοτήτων, μέσω του περιορισμού των κοινών πόρων (rights of the commons), της εμπορευματοποίησης της εργασίας, του περιορισμού όλων των μη καπιταλιστικών μορφών παραγωγής και κατανάλωσης, την εκμετάλλευση των περιουσιακών στοιχείων, την δημιουργία κεφαλαίου από την ανταλλαγή και τη φορολογία και την έναρξη των πιστωτικών συστημάτων (Διαδικασία συσσώρευσης μέσω εκποίησης «accumulation by dispossession»).

Δυστυχώς η ιστορία έχει δείξει πως ηγέτες κρατών όχι μόνο αναγνωρίζουν την διασύνδεση του νέο-φιλελευθερισμού με τις ανισότητες αλλά και την δικαιολογούν παρουσιάζοντας την ως παγκόσμια και κανονιστική. Ο νεοφιλελευθερισμός επικράτησε και στην πολιτική σκέψη.

Η πολιτική μορφή του νεοφιλελευθερισμού είναι η διαδικαστική δημοκρατία (φορμαλιστική, φιλελεύθερη, καπιταλιστική ή αστική δημοκρατία (bourgeois). Αυτή η τροπικότητα της διαχείρισης των ταξικών σχέσεων τελεί πλέον υπό κρίση, που εκφράζεται μέσω της διάβρωσης των πολιτικών ελευθεριών και την ανάδυση της αυταρχικής διακυβέρνησης. Η Μαρξιστική κριτική της νεοφιλελεύθερης δημοκρατίας, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο νεοφιλελευθερισμός είναι ασύμβατος με την επέκταση της δημοκρατίας σε περιοχές-κλειδιά της κοινωνικής ζωής.

Αντιστρόφως, η επέκταση της δημοκρατίας μπορεί να αποτελέσει ένα αποτελεσματικό εργαλείο για την κατάργηση του νεοφιλελευθερισμού. Η συγκεκριμένη προσέγγιση είναι υποσχόμενη για τρείς κύριους λόγους:

1. η επέκταση της δημοκρατίας είναι από μόνη της πολύτιμη,
2. οι αντιφάσεις μεταξύ οικονομικής και πολιτικής δημοκρατίας αναδεικνύουν τους περιορισμούς του σύγχρονου καπιταλισμού και
3. οι μάχες για τον προσδιορισμό της φύσης και του περιεχομένου της δημοκρατίας μπορούν να εγείρουν ερωτηματικά για τους περιορισμούς του καπιταλισμού ως σχέση παραγωγής.

Πολιτική Ιδεολογία / Θεωρία οικονομικής πολιτικής

Ο νεοφιλελευθερισμός μπορεί να θεωρηθεί συνδυαστικά ως μια κατεδαφιστική κριτική στην κεϋνσιανή πολιτική οικονομία και στο κοινωνικό κράτος, καθώς και ως ένα αίτημα αναβίωσης του κλασικού φιλελευθερισμού, με έμφαση στη διεκδίκηση της ατομικής οικονομικής ελευθερίας και της πρωτοκαθεδρίας των ελεύθερων αγορών, χωρίς εξίσου ισχυρή εμμονή στα πολιτικά δικαιώματα και ελευθερίες.

Το τελευταίο στοιχείο αποσυνδέει τον νεοφιλελευθερισμό από αυτό που μπορεί να ονομαστεί πολιτικός φιλελευθερισμός και, αντιθέτως, τον συνάπτει με ένα αυταρχικό πολιτικό σύστημα. Από αυτή την άποψη, έχει υποστηριχθεί ότι ο νεοφιλελευθερισμός δεν αποτελεί μια εντελή πολιτική ιδεολογία, αλλά πρωτίστως μια θεωρία οικονομικής πολιτικής (και αποκτά την ευπλαστότητα συνάρθρωσης με διαφορετικά πολιτικά συστήματα) (Harvey, 2007).

της Ελένης Τομπέα

socialpolicy.gr

Πηγές:

https://socialpolicy.gr/2012/03/%ce%bf%ce%b9-%ce%ba%ce%bf%ce%b9%ce%bd%cf%89%ce%bd%ce%b9%ce%ba%ce%ad%cf%82-%ce%b1%ce%bd%ce%b9%cf%83%cf%8c%cf%84%ce%b7%cf%84%ce%b5%cf%82-%ce%ba%ce%b1%ce%b9-%ce%bf-%ce%bd%ce%b5%ce%bf%cf%86%ce%b9%ce%bb.html

https://socialpolicy.gr/2014/09/%ce%bd%ce%b5%ce%bf%cf%86%ce%b9%ce%bb%ce%b5%ce%bb%ce%b5%cf%85%ce%b8%ce%b5%cf%81%ce%b9%cf%83%ce%bc%cf%8c%cf%82-%ce%bc%ce%af%ce%b1-%ce%b5%ce%b9%cf%83%ce%b1%ce%b3%cf%89%ce%b3%ce%b9%ce%ba%ce%ae-%cf%80.html

https://www.sociologylens.net/topics/political-economic-sociology/neoliberalism-consequences/10869

https://www.sociologylens.net/topics/crime-and-deviance/neoliberalism-inequality-recipe-violence/11057

https://repository.kallipos.gr/bitstream/11419/4733/4/00_master%20document_%CE%95%CE%99%CE%A3.%CE%A0%CE%9F%CE%9B.%CE%99%CE%94%CE%95%CE%9F%CE%9B_%CE%A4%CE%95%CE%9B%CE%99%CE%9A%CE%9F.pdf

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%89%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CE%94%CE%B1%CF%81%CE%B2%CE%B9%CE%BD%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82

Βιβλιογραφία

Bourdieu, Pierre. 1999a. “The ‘Myth’ of Globalization and the Welfare State.” Pp. 29-45 in Acts of Resistance: Against the Tyranny of the Market. New York: The New Press.

Bourdieu, Pierre. 1999b. “Neo-Liberalism, the Utopia (Becoming a Reality) of Unlimited Exploitation.” Pp. 94-105 in Acts of Resistance: Against the Tyranny of the Market. New York: The New Press.

Harvey, David. 2007. A Brief History of Neoliberalism. New York: Oxford University Press.

Harvey, David. 2003. The New Imperialism. New York: Oxford University Press.

Harvey, David. 2005. A Brief History of Neoliberalism. New York: Oxford Univesity Press.