Not all houses are homes

Πρόγραμμα «Πρόληψη και αντιμετώπιση της έμφυλης βίας»

Κέντρο Επιμόρφωσης & Διά Βίου Μάθησης – Πάντειον Πανεπιστήμιο

Κανονικοποίηση και άσκηση της βίας «στο σπίτι»:

η περίπτωση της έμφυλης βίας στην τρίτη ηλικία

Μεσινδιάνου Σπυριδούλα

Πτυχιούχος Τμήματος Κοινωνιολογίας

Πάντειο Πανεπιστήμιο

Πρόλογος

Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η μία κάποια διερεύνηση του οικιακού χώρου ως όχι πάντοτε περιοχής ασφάλειας και προστασίας. Να φωτίσει κάποιες από τις πλευρές που το αναγάγουν, κάποτε, στον πιο επικίνδυνο χώρο για να υπάρχει μια γυναίκα.

Στο πρώτο κεφάλαιο, εξετάζουμε θεωρητικά την οικογένεια ως πεδίο άσκησης εξουσίας, κατασκευασμένο και συντηρούμενο από έναν κόσμο βαθιά εξουσιαστικό, που έχει αναδείξει το cis, ετεροφυλόφιλο αρσενικό ως κυρίαρχο φύλο που συγκεντρώνει τη μεγαλύτερη κοινωνική εξουσία. Επίσης, ως θεσμό που συντηρεί και αναπαράγει έμφυλα στερεότυπα και κοινωνικούς ρόλους και δημιουργεί έτσι συγκεκριμένες έμφυλες προσδοκίες για τα μέλη της.

Αυτά τα στερεότυπα, οι ρόλοι και οι προσδοκίες, θα μας απασχολήσουν και εκτενέστερα, σε μια προσπάθεια ανάδειξης των στοιχείων εκείνων που όχι μόνο μας μεταφέρουν και μας κοινωνικοποιούν σε κανονικοποιημένες αντιλήψεις περί κοινωνικού φύλου, αλλά μας οδηγούν κάποτε και στην πλήρη οικειοποίησή τους, ως θέσφατα.

Στη συνέχεια θα δοθούν οι ορισμοί της ενδοοικογενειακής και έμφυλης βίας με έμφαση σε εκείνη που έχει ως στόχο τις γυναίκες στην τρίτη ηλικία.

Στο δεύτερο κεφάλαιο, επιχειρείται η διερεύνηση του ρόλου του/ της άτυπου/ άτυπης φροντιστή/φροντίστριας. Ποιοι είναι εκείνοι που αναλαμβάνουν τον ρόλο, με ποιον τρόπο και ποια η μορφή της βίας που ασκείται από αυτούς/αυτές κατά των ατόμων και δη των γυναικών της τρίτης ηλικίας.

Στο τρίτο και τελευταίο κεφάλαιο, μελετάται μια περίπτωση γυναικοκτονίας ως έδαφος ικανό να αναδείξει μια κοινωνιολογική συζήτηση για τη βία, την άσκηση και την κανονικοποίησή της, την έμφυλη διάστασή της αλλά και τον κοινωνικό της χαρακτήρα.

Γνωρίζουμε, πως υπάρχουν ακόμη περισσότερες πτυχές που θα μπορούσαν να διερευνηθούν και ακόμη περισσότερα σημαντικά πράγματα να αναφερθούν. Μια ολιστική προσέγγιση του φαινομένου, με κάθε θεώρηση και πληροφορία κρίνεται όμως αδύνατη, ιδίως στο πλαίσιο μιας βιβλιογραφικής εργασίας.

Χρησιμοποιήθηκαν για την εκπόνησή της έντυπες και ηλεκτρονικές πηγές. Βιβλία θεωρητικών και ανθρώπων που απασχολούνται στο πεδίο, εκθέσεις και οδηγοί από φορείς που ασχολούνται με το πεδίο της έμφυλης βίας και κακοποίησης, άρθρα και ορισμοί.

Κεφάλαιο 1^ο Ενδοοικογενειακή και έμφυλη βία

1.1. Η οικογένεια ως πεδίο άσκησης εξουσίας και αναπαραγωγής κανονιστικών στερεοτύπων για τα φύλα

1.1.1. Σχέσεις εξουσίας «στο σπίτι»

Στόχος του υποκεφαλαίου, είναι να φωτίσει τις πλευρές εκείνες του θεσμού της οικογένειας που την κάνουν κοινωνική μάλλον παρά ιδιωτική υπόθεση. Ο Α. Γκράμσι, έχει υποστηρίξει πως «Όλοι αυτοί οι θεσμοί της ιδιωτικής κοινωνίας που παράγουν consensus εμφανίζονται μεν συνήθως ως ιδιωτικοί αλλά στην ουσία αποτελούν εστίες εξουσίας, είναι τμήματα μιας ευρύτερης ολοκληρωμένης κρατικής λειτουργίας».

Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος κρίνεται σημαντικό να αναζητήσουμε την απαρχή της οικογένειας όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Ως δημιουργίας ομάδων ατόμων, που συμβιώνουν, αναλαμβάνουν από κοινού υποχρεώσεις, θέτουν στόχους και αποτελούν μονάδες παραγωγής και οργάνωσης.

Χρήσιμες είναι εδώ οι προσεγγίσεις των F. Engels και Τ. Parsons. Παρότι η θεώρηση των δύο απέχει τόσο χρονολογικά όσο και αξιολογικά και οι δύο μας παρέχουν σημαντικές πληροφορίες και προσεγγίσεις αναφορικά με τη σύνδεση της μορφής της οικογένειας με τη μορφή του συστήματος μέσα στο οποίο δημιουργείται.

Ο Engels, αναγνωρίζει στην απαρχή της οικογενειακής δημιουργίας – στη μορφή που οργανώθηκε όταν οι άνθρωποι ξεκίνησαν να οικοδομούν πολιτισμούς – την άμεση επιβολή της ανδρικής κυριαρχίας στους κόλπους της. Μιας κυριαρχίας που απορρέει από τη θέση του άντρα στην κοινωνικοποιημένη πια εργασία και την άνιση σχέση του με τη γυναίκα, η οποία πλέον (από την κοινωνικοποίηση της εργασίας κι έπειτα), απομονώνεται και περιορίζεται στον χώρο του νοικοκυριού και της οικογένειας.

Αρχικά, και απ’ όταν γεννήθηκε η ανάγκη για ιδιοποίηση του παραγόμενου κεφαλαίου – το οποίο ανάχθηκε και σε βασική πηγή δύναμης -, οι άνθρωποι έπρεπε να οργανωθούν και να αποκτήσουν την αίσθηση αυτού του ανήκειν, το οποίο καλούνταν να συντηρήσουν αλλά και να κληροδοτήσουν. Καθώς οι άντρες ήταν εκείνοι που καταρχήν το παρήγαγαν, όφειλαν να διαφυλάξουν τόσο την απόλαυση του, όσο και την κληροδότησή του, σε μέλη της δικής τους οικογένειας. Ήταν, λοιπόν, απαραίτητο οι οικογένειες να οργανωθούν γύρω από τον άνδρα, και να επιβληθεί σε αυτές η μονογαμία (των γυναικών), για να είναι βέβαιο πως πρόκειται για τους απογόνους αυτού που θα κληροδοτούσε τη θέση, το κεφάλαιο, την περιουσία. Σχηματίστηκαν, έτσι, και οι πρώτες καθαρά πατριαρχικές οικογένειες.

Η δυνατότητα επιβολής εδώ είναι σαφής. Η γυναίκα βρίσκεται εκτός της κοινωνικής εργασίας, απασχολούμενη «στο σπίτι», και ο άνδρας απολαμβάνει την ιεραρχική του θέση μέσα σε αυτό, ως εκείνος που παράγει το ουσιαστικό κεφάλαιο. Χάνει επίσης την πολυγαμική της ελευθερία και περιορίζεται. Χαρακτηριστικά θα αναφέρει ο ίδιος: «Έτσι, η μονογαμία σε καμία περίπτωση δεν εμφανίζεται στην ιστορία σαν συμφιλίωση του άντρα και της γυναίκας, και πολύ λιγότερο σαν την ανώτατη μορφή της. Αντίθετα, εμφανίζεται σαν υποδούλωση του ενός φύλου στο άλλο, σαν κήρυξη πολέμου ανάμεσα στα δύο φύλα, ενός πολέμου άγνωστου σ’ όλη την προϊστορία». (Ένγκελς, 2016: 73)

Ο Parsons υποστηρίζει πως η σύγχρονη οικογένεια, παύει να αποτελεί οικονομική μονάδα της κοινωνίας εφόσον δεν συμμετέχει στην παραγωγή ως σύνολο αλλά ούτε αποτελεί μονάδα πολιτική εφόσον στο πολιτικό σύστημα τα μέλη της εντάσσονται ως άτομα. Οι δύο βασικές λειτουργίες που επιτελεί κατά τον ίδιο είναι η κοινωνικοποίηση των παιδιών (χωρίς να νοείται ως μοναδικός φορέας κοινωνικοποίησης) και η σταθεροποίηση των ενηλίκων μελών του πληθυσμού. Για να υποστηρίξει αυτή του την τοποθέτηση, άντλησε από την ψυχαναλυτική θεωρία και έκανε αναφορά στην σημαντικότητα οικοδόμησης σχέσεων με νέους, μη συγγενικούς ενήλικες για τον άνθρωπο. Μέσα από αυτές, νικά τον «παλιμπαιδισμό» που του προκαλεί η ενασχόληση με τα ανήλικα μέλη αλλά και την οιδιπόδεια σχέση με τα γονικά έμφυλα πρότυπα (Μισέλ, 1987: 86-88). Ο ίδιος σταθεροποιείται ως ο σωστός ενήλικας.

Θεωρεί, επιπροσθέτως, πως η σύγχρονη οικογένεια, η συζυγική (και όχι η πυρηνική οικογένεια μέσα στην οποία ο/η σύγχρονος/η σύζυγος γεννήθηκε) είναι έτσι δομημένη ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες μιας πλέον εκβιομηχανοποιημένης και παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας. «Η συζυγική οικογένεια είναι απομονωμένη από το σύνολο της ομάδας των συγγενών και οι εντονότεροι συναισθηματικοί της δεσμοί είναι μεταξύ των μελών της. Από την άλλη μεριά, τα μέλη της συζυγικής οικογένειας δεν έχουν αντίθετους οικονομικούς ρόλους, αφού μόνο ο σύζυγος είναι ενταγμένος στο οικονομικό σύστημα». (Μισέλ, 1987: 90)

Ο Parsons υπογραμμίζει στη θεώρησή του πως το οικογενειακό σύστημα, κατά το κοινωνικό, επιμερίζει τους ρόλους ανάμεσα στον άντρα και τη γυναίκα ώστε να εξασφαλίσει τη συντήρησή του και την επίτευξη των στόχων του. Έχει αναφέρει, πως στη βιομηχανική οικογένεια ο άντρας είναι εκείνος που κατέχει τον επιτελεστικό ρόλο (εκείνου που εξασφαλίζει την επιβίωση της οικογένειας) και η γυναίκα τον εκφραστικό, εκείνον που μένει και δημιουργείται από την παραμονή της στο σπίτι. Τον ρόλο της ανατροφής των παιδιών, της ενασχόλησης με το σπίτι και της έκφρασης της συναισθηματικής ζωή της οικογένειας (Μισέλ, 1987: 93).

Η θεωρητικός Campell μας αναφέρει ότι: «η οικογένεια υποστηρίζει και προωθεί μια ιδεολογία που τοποθετεί τις γυναίκες στον ιδιωτικό χώρο και τους άνδρες στο δημόσιο, διαιωνίζοντας έτσι δομές ανισότητας και εξάρτησης. Μέσω της οικογένειας εκφράζονται και αναπαράγονται τα ιδεώδη της οικιακότητας, της μητρότητας και της εξάρτησης για τις γυναίκες, και της οικονομικής ευθύνης, του καθήκοντος και της αυτονομίας για τους άνδρες». [1]

Οι ανισότιμες σχέσεις εξουσίας, λοιπόν, που διαπνέουν τις κοινωνίες μας, έχουν εφαρμοστεί και στην πρωτεύουσα οργανωτική τους μονάδα, την οικογένεια. Στους κόλπους της συντηρούνται και αναπαράγονται μέσω της διαδικασίας της κοινωνικοποίησης των νέων μελών της και της πειθάρχησης των ήδη κοινωνικοποιημένων (ενήλικα μέλη) στις ταυτότητες και τους ρόλους που η κοινωνία επιτάσσει. Ταυτότητες που πολύ συχνά, εν τέλει, οικειοποιούνται τα μέλη. Υπογραμμίζουμε, πως δεν είναι η οικογένεια εκείνη που πρώτη καταπιέζει τα μέλη της και διατρέχεται από ανισότιμες εξουσιαστικές σχέσεις αλλά το σύστημα εκείνο, στα σπλάχνα του οποίου, αυτές δημιουργούνται καθ’ εικόνα και ομοίωσή του και εξυπηρετούν τους σκοπούς του, που δεν είναι άλλοι από αυτούς κάθε συστήματος, η συντήρηση και η αναπαραγωγή του.

Για το άτομο, η οικογένεια – και ειδικότερα σε κοινωνίες όπως η δική μας –αποτελεί πολύ περισσότερα και διαφορετικά από αυτό. Αυτό που παραδοσιακά στην Ελλάδα αίρεται και υπερτονίζεται ως «δεσμοί αίματος», δεν είναι παρά ισχυρά δομημένες κοινωνικές σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα σε άτομα που ζουν για πολλά χρόνια μαζί, μεγαλώνουν μαζί, κοινωνικοποιούνται μαζί και μαθαίνουν τον εαυτό τους και τον κόσμο ο ένας μέσα απ’ τον άλλο. Αποτελεί για το άτομο, έναν πυρήνα.

Την ίδια στιγμή, η οικογένεια, το «σπίτι», είναι για το άτομο ταυτισμένα με τη βάση, την ασφάλεια, τον περίκλειστο χώρο που μέσα του μπορεί να κρυφτεί, να βρει την ηρεμία, την προστασία που χρειάζεται, ζώντας σ’ έναν κόσμο επισφάλειας, ταχύτητας, πολλάκις επικίνδυνο.

Για πάρα πολλούς ανθρώπους, ανάμεσα σε αυτούς και σε δραματική πλειοψηφία, για πάρα πολλές γυναίκες, τα σπίτια τους δεν αποτελούν γι’ αυτές καταφύγιο. Είναι αυτά η επισφάλεια, ο φόβος, η επικινδυνότητα. Πώς όμως φτάνουμε σε όλα αυτά και τι σημαίνει εκείνη η βία που ασκείται εκεί όπου θα έπρεπε να είναι κανείς περισσότερο προστατευμένος. Δεν είναι παρά μία ακόμη έκφραση της αναζήτησης για εδραίωση της εξουσίας. Για ισχυρή περιχαράκωση της θέσης που κατέχει η κοινωνική ταυτότητα του άνδρα στην κοινωνία μας.

Έτσι ο σύντροφος ή σύζυγος, εμφορούμενος από την αίσθηση της δύναμης και της ιεραρχίας, αλλά και της ιδιοκτησίας, που ο καπιταλισμός έχει αναγάγει σε κυρίαρχο ζήτημα και επιτυγχάνεται μέσω της εξουσίας του ενός έναντι του άλλου, ασκεί στη σύζυγο ή σύντροφο κάθε μορφής βία και απειλή αυτής. Η Εθνική Επιτροπή για την Βία εναντίον των Γυναικών στην Αυστραλία θεωρεί την ανδρική βία ως «συμπεριφορά που υιοθετεί ο άνδρας με σκοπό να ελέγξει το θύμα του και η οποία ενδέχεται να έχει ως συνέπεια την πρόκληση σωματικής, σεξουαλικής ή / και ψυχολογικής βλάβης, την κοινωνική απομόνωση, την οικονομική εξάρτηση και την εκδήλωση συμπεριφοράς που δηλώνει τον ενδεχόμενο φόβο του θύματος» (Βλάχου, 2005: 28).

Όσο τα οικογενειακά ζητήματα, εσκεμμένα ιδιωτικοποιούνται, ώστε να μην διασαλευθεί η σημαντικότατη θέση της οικογένειας στην κοινωνική οργάνωση, τόσο αυτή η βία εμφανίζεται ως κανονική και στο πλαίσιο της σχέσης του ζευγαριού. Όμως, κάθε αμφισβήτηση των εμπεδωμένων για τα άτομα ρόλων, μπορεί να είναι εύκολα μια νέα αφορμή άσκησης ελέγχου μέσω της βίας.

1.1.2. Οικογένεια και Έμφυλες Ταυτότητες

Τα μέλη μιας κοινωνίας, έρχονται μέσω της κοινωνικοποίησης σε επαφή με ορισμένους κοινωνικούς ρόλους που καλούνται ή πρόκειται μεταγενέστερα να κληθούν να υπηρετήσουν. Πρόκειται, ουσιαστικά, για τις προσδοκίες που έχει η κοινωνία από τα μέλη της βάσει των χαρακτηριστικών τους και την μελλοντική εργαλειοποίησή τους. Οι κοινωνικοί ρόλοι, έχουν μεταξύ άλλων, πάντα και έμφυλο πρόσημο.

Για να ξεκινήσουμε, να αναφέρουμε πως οι έμφυλοι κοινωνικοί ρόλοι και οι έμφυλες ταυτότητες είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την έννοια του κοινωνικού φύλου. Αυτού που με λίγα λόγια θα μπορούσαμε να πούμε «τι σημαίνει για την συγκεκριμένη χωροχρονικά ορισμένη κοινωνία το να είσαι γυναίκα ή το να είσαι άνδρας». Εδώ, κρίνεται απαραίτητη η διάσταση του κοινωνικού φύλου από το βιολογικό, το αρσενικό ή το θηλυκό. Το κοινωνικό φύλο, δεν εδράζεται σε καμία βιολογική ή προγενέστερη διάσταση. Αποτελεί μια κοινωνική κατασκευή, που διαφοροποιείται μαζί με κάθε κοινωνική διαφοροποίηση. Ο εκάστοτε πολιτισμός έχει μια συγκεκριμένη αντίληψη για το περιεχόμενο και την σημασία των όρων άνδρας και γυναίκα, βάσει των οποίων κοινωνικοποιεί κάθε νέο μέλος της. Στο δυαδικό έμφυλο σύστημα που ακολουθούν οι σύγχρονοι πολιτισμοί, το βιολογικό φύλο υποδεικνύει το κοινωνικό φύλο που καλείται κανείς να επιτελέσει. Αυτή η γραμμικότητα ανάμεσα στο αρσενικό και τον άντρα, το θηλυκό και τη γυναίκα καθώς και η γραμμική σύνδεση των δύο με την ετεροφυλοφιλία (η οποία είναι κομμάτι ενός σωστά επιτελεσμένου κοινωνικού φύλου), είναι μεταξύ άλλων και ένα μέσο επίτευξης της διαιώνισης του θεσμού της οικογένειας με τη μορφή που τη γνωρίζουμε, που όπως αναφέραμε προηγουμένως, διαιρεί και οργανώνει την κοινωνία, αναπαράγοντας μέσα της όλα όσα είναι σημαντικά για την συστημική συντήρηση και αναπαραγωγή της. Την ίδια στιγμή, οι έμφυλοι ρόλοι εμπεριέχουν ουσιοκρατικές αντιλήψεις για τα φύλα. Χαρακτηριστικά, δηλαδή, που αποδίδονται στα φύλα ως συγγενή ή/ και εγγενή χωρίς όμως αυτό ποτέ να αποδεικνύεται επιστημονικά ή εμπειρικά (οι άνδρες είναι περισσότερο σκληροί, οι γυναίκες περισσότερο ευαίσθητες, οι γυναίκες είναι περισσότερο ικανές για συναισθηματική σύνδεση με τα παιδιά τους κλπ).

Οι δύο βασικότερες θεωρίες για την ανάπτυξη της έμφυλης ταυτότητας είναι η θεωρία της πολιτισμικής μεταβίβασης και η θεωρία της γνωστικής ανάπτυξης. Η πρώτη θεωρία υποστηρίζει πως η απόκτηση των έμφυλων ταυτοτήτων και συμπεριφορών συμβαίνει από την βρεφική ακόμα ηλικία, ως μια σταδιακή διαδικασία μάθησης μέσα από τα ερεθίσματα που λαμβάνει το κάθε παιδί, της μίμησης αλλά και της ενίσχυσης ή απόρριψης από τους σημαντικούς ενήλικες των ορθών ή ακατάλληλων μιμήσεων αντίστοιχα. Η δεύτερη υποστηρίζει πως τα ίδια τα παιδιά αναζητούν κι επιδιώκουν να αποκτήσουν έμφυλες ταυτότητες και ρόλους ήδη από την νηπιακή ηλικία κατά την οποία μέσω της αυτοκοινωνικοποίησης το παιδί θα ορίσει τον εαυτό του ως αγόρι ή κορίτσι και θα υιοθετήσει της κατάλληλες για το φύλο του συμπεριφορές. Αυτές βασίζονται στις στερεοτυπικές και υπεραπλουστευμένες εικόνες που το παιδί έχει ως τότε σχηματίσει για τη θηλυκότητα και την αρρενωπότητα. (Κωστούλας, 2017)

1.1.3. Επίλογος

Μπορούμε να πούμε με ασφάλεια πως κάθε νέο μέλος της κάθε κοινωνίας, γίνεται αντιληπτό με βάση το φύλο του πριν ακόμη γεννηθεί. Όταν κανείς μαθαίνει την είδηση μιας εγκυμοσύνης ρωτά την ίδια στιγμή να μάθει το φύλο του εμβρύου. Παράλληλα, οι γονείς, αφού μάθουν το φύλο του, ξεκινούν τις ετοιμασίες, προμηθεύονται τα κατάλληλα για το φύλο του ρούχα και παιχνίδια και όταν υπάρχει η δυνατότητα, διαμορφώνουν για εκείνο έναν χώρο που κατά συντριπτική πλειοψηφία μαρτυρά το φύλο του με την πρώτη ματιά. Τόσο τα κανονιστικά πρότυπα και συμβολισμοί που ακολουθούν οι γονείς για να το δημιουργήσουν, όσο και η δυνατότητα οποιουδήποτε άλλου κοινωνού να τα αναγνώσει με τον ίδιο τρόπο, μαρτυρούν την πολιτισμική τους βάση αλλά και την κοινωνική τους δύναμη.

Εν συνεχεία, τα παιδιά μεγαλώνουν και κοινωνικοποιούνται ως αυριανοί άντρες και γυναίκες. Τα σχόλια που ακούν, ο τόνος της φωνής, ακόμη και η σωματική επαφή αλλάζει από φύλο σε φύλο. Εξαιρετικής σημασίας είναι τα χαρακτηριστικά που εξαίρονται ως σημαντικά σε κάθε παιδί, ανάλογα με το φύλο του. Ο υπερτονισμός της ομορφιάς για τα κορίτσια σε αντιστοιχία με τη δύναμη των αγοριών. Οι «ικανότητες» των κοριτσιών στις δουλειές του σπιτιού, που συνδυάζονται με την επιβράβευση στα κορίτσια της οργανωτικότητας, της επιμέλειας, της καθαριότητας και της συναίσθησης της ευθύνης σε αντιστοιχία με την τάση των αγοριών να δραστηριοποιούνται έξω από το σπίτι με την επιβράβευση των σωματικών ικανοτήτων, την αναγνώριση του πλεονάσματος ενέργειας σε αυτά. Παράλληλα και διαδραματίζοντας ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο, διαιωνίζεται η πεποίθηση πως τα κορίτσια ωριμάζουν ταχύτερα από τα αγόρια – πολλές φορές υποστηρίζεται και από την υποτιθέμενη προγενέστερη «βιολογική ολοκλήρωση» των κοριτσιών κατά την απόκτηση της έμμηνου ρήσεως.

Τα παραδείγματα είναι πάρα πολλά και όλα συνηγορούν στην ανάδειξη της θέσεως ευθύνης και ικανότητας της γυναίκας μέσα στο σπίτι. Της υπογράμμισης της συναισθηματικότητας της τάχα φύσης της. Την σύνδεσή της με την μητρότητα σε ένα πλαίσιο αυτοσκοπού, εξαιρετικής δυνατότητας και ιερότητας. Την ενίσχυση της συγκατάβασης από μεριάς της, διότι εκείνη είναι που πρώτη καταλαβαίνει πώς όντως έχει η ζωή και ποια είναι η δική της θέση μέσα σε αυτή.

Σαφώς, στις μέρες μας η οικονομική εξάρτηση των γυναικών από την οικογένεια και τον σύζυγο, παύει ολοένα και συχνότερα να αποτελεί τον κανόνα. Αυτό, ως απότοκο των διεκδικήσεων του εργατικού κινήματος ανά τον κόσμο και σε συνδυασμό με τις κατακτήσεις του φεμινιστικού κινήματος, έχει φέρει τη γυναίκα σε ένα νέο έδαφος διεκδίκησης των δικαιωμάτων της και αντίληψης του εαυτού της.

Όμως, γνωρίζουμε πως «η κοινωνική τάξη, το φύλο και όλοι οι άλλοι παράγοντες ανισότητας που ενδεχομένως λειτουργούν σε μια συγκεκριμένη κοινωνία, προδιαθέτουν προς συγκεκριμένους τύπους ιδεολογικής ενατένισης της πραγματικότητας, προς διαφορετική κοσμοαντίληψη και συνακόλουθα, προς διαφορετικούς τύπους συμπεριφοράς τα υποκείμενα και τις κοινωνικές κατηγορίες που βιώνουν την καθημερινότητά τους από διαφορετική θέση στο σχετικό (ταξικό ή έμφυλο) σύστημα σχέσεων» (Παντελίδου Μαλούτα, 2014: 27). Αυτή η αντίληψη του εαυτού και της πραγματικότητας είναι βαθιά ριζωμένη στις κοινωνίες μας.

1.2. Εισαγωγή στον όρο και το περιεχόμενο της ενδοοικογενειακής και έμφυλης βίας

Ως ενδοοικογενειακή βία ορίζεται κάθε είδους σωματική, σεξουαλική ή ψυχολογική βία που ασκείται σε βάρος του θύματος από τον πρώην ή νυν σύζυγο ή σύντροφο, καθώς και από μέλη της οικογένειάς του. Κύριες εκφάνσεις της ενδοοικογενειακής βίας αποτελεί η βία μεταξύ συζύγων ή συντρόφων, οι επιθέσεις εφήβων προς τους γονείς, η κακοποίηση και εκμετάλλευση ανήλικων ή ηλικιωμένων μελών της οικογένειας.

Η βία μέσα στην οικογένεια μπορεί να εμφανίζεται με μορφές όπως είναι η ψυχολογική βία, η οικονομική εκμετάλλευση, η σωματική και η σεξουαλική κακοποίηση.

Από τις πιο συνηθισμένες μορφές ενδοοικογενειακής βίας είναι αυτή που εκδηλώνεται από τον (πρώην ή νυν) σύζυγο ή σύντροφο προς τη σύζυγο ή σύντροφο αντίστοιχα. [2]

Ο όρος έμφυλη βία περιλαμβάνει οποιαδήποτε επιβλαβή πράξη, κατά της αξιοπρέπειας και της ακεραιότητας όσων την υφίστανται. Μπορεί να τελεστεί τόσο σε ιδιωτικό όσο και σε δημόσιο χώρο (σπίτι, εργασία, Μέσα Μαζικής Μεταφοράς κλπ), στρεφόμενη εναντίον της θέλησης του ατόμου. Διακρίνεται από τις άλλες μορφές βίας καθώς πηγάζει από την ιστορικά διαπιστωμένη ανισότητα στις σχέσεις κοινωνικής ισχύος/εξουσίας μεταξύ ανδρών και γυναικών, η οποία οδήγησε στην κυριαρχία των ανδρών επί των γυναικών και στις διακρίσεις σε βάρος τους. Η έμφυλη βία προκαλεί σωματικά, σεξουαλικά ή ψυχικά τραύματα. Στο ακρότατο όριο της μπορεί να οδηγήσει σε γυναικοκτονία. Ως έμφυλη βία εννοείται και η απειλή τέτοιων πράξεων καθώς και ο εξαναγκασμός και η στέρηση της ελευθερίας. Εμπεριέχει τη χρήση υπαρκτής ή υποτιθέμενης δύναμης – εξουσίας και χρησιμοποιείται ως μέσο άσκησης κοινωνικού ελέγχου, τιμωρίας και «σωφρονισμού» των ατόμων που την υφίστανται. [3]

Και τα δύο φαινόμενα, συνιστούν ποινικά αδικήματα και τιμωρούνται από τη νομοθεσία. Όμως, διαφορετικές κοινωνίες, κράτη και νομοθεσίες, αποδίδουν στους όρους ευρύτερο ή στενότερο περιεχόμενο κι έτσι ποικίλει ο τρόπος αντιμετώπισής τους από το εκάστοτε δικαστικό σύστημα. Επιπλέον, η ύπαρξη νομοθετικών διατάξεων για την αντιμετώπιση μιας εγκληματικής πρακτικής, δεν αποτελεί πάντοτε πανάκεια της εφαρμογής της, πολλώ δε μάλλον της δίκαιης και αποτελεσματικής εφαρμογής της.

Συχνότατα, είμαστε μάρτυρες, μιας αποτρόπαιης δευτερογενούς θυματοποίησης ακόμη και των επιζωσών που έχουν καταφέρει να φτάσουν ως τις αρχές και να ακολουθήσουν την πεπατημένη της νομικής οδού, μέσα και έξω από τις δικαστικές αίθουσες, αλλά και την αδυναμία να αποδείξουν το δηλωμένο έγκλημα.

Όπως σε πολλές ακόμη κοινωνίες, έτσι και στην Ελλάδα, η έμφυλη ενδοοικογενειακή βία, αποτελεί, επιπρόσθετα ένα έγκλημα με τεράστιο σκοτεινό αριθμό. Ανάμεσα στους λόγους για αυτό, συγκαταλέγεται η αντίδραση του συστήματος απονομής της ποινικής δικαιοσύνης που είναι συχνά αποτρεπτική, οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει το θύμα ώστε να φτάσει ως εκεί και να ανταπεξέλθει ψυχολογικά και οικονομικά αλλά και η κοινωνική αντίδραση. Οι κοινωνίες μας είναι ακόμη δύσπιστες απέναντι στα θύματα ενδοοικογενειακής βίας και πολύ περισσότερο αντιμετωπίζουν την βία αυτή σαν υπόθεση ιδιωτική στην οποία δεν μπορούν και δεν πρέπει να ανακατεύονται, φτάνοντας κάποτε ακόμη και να τη δικαιολογούν.

«Με το πρόσχημα λοιπόν της ιδιωτικότητας και του φόβου για στιγματισμό διατηρείται μια επιβλαβής κατάσταση που παρατείνει τη βία, τη θυματοποίηση, τη δικαιολόγηση του θύτη και τη σιωπή», όπως μας αναφέρει η Θωμαΐς Κάββουρα. [4]

1.3. Η περίπτωση της βίας στην τρίτη ηλικία

1.3.1 Αποσαφήνιση του όρου

Ο περισσότερο διαδεδομένος ορισμός του φαινομένου προέρχεται από την Δράση για την Κακοποίηση των Ηλικιωμένων (1995) και έχει ως εξής: «Μια μεμονωμένη ή επαναλαμβανόμενη πράξη ή η έλλειψη της κατάλληλης δράσης, η οποία λαμβάνει χώρα μέσα σε οποιαδήποτε σχέση όπου υπάρχει η προσδοκία εμπιστοσύνης, και η οποία προκαλεί βλάβη ή δυσφορία σε ένα ηλικιωμένο άτομο.» Ενώ η Ιρλανδική Ομάδα Εργασίας για την κακοποίηση των ηλικιωμένων εμπλούτισε τον ορισμό αυτό με την προσθήκη της καταπάτησης των ανθρωπίνων και ατομικών δικαιωμάτων του ηλικιωμένου ατόμου.

Οι γυναίκες για ακόμη μία φορά υπερεκπροσωπούνται σε αριθμό, ως θύματα και αυτής της μορφής βίας, γεγονός που είναι απότοκο της ευρύτερης κανονικοποίησης της άσκησης βίας απέναντι σε γυναίκες, των ιστορικά εμπεδωμένων ανισότιμων σχέσεων εξουσίας ανάμεσα στα δύο φύλα και των κοινωνικών συνθηκών που οδηγούν ευκολότερα τις γυναίκες σε συνθήκες απομόνωσης, οικονομικής δυσχέρειας και εξάρτησης. Επιπλέον, στατιστικά γνωρίζουμε ότι οι γυναίκες ζουν για περισσότερα χρόνια, οπότε αυξάνεται και ο πληθυσμός τους στην τρίτη ηλικία αλλά και η περίοδος κατά την οποία εκείνες τη διανύουν.

Ο ορισμός που δίνεται από τον Οδηγό Δεξιοτήτων της Βίας Κατά Γυναικών και Κοριτσιών, υιοθετεί αυτόν του Π.Ο.Υ. για την βία κατά των γυναικών και τον προσαρμόζει συγκεκριμένα στις ηλικιωμένες γυναίκες. Έτσι την ορίζει ως εξής: «Σε συμφωνία με τον ΠΟΥ, ορίζουμε τη «βία κατά των ηλικιωμένων γυναικών» ως «κάθε πράξη έμφυλης βίας που οδηγεί σε, ή είναι πιθανό να οδηγήσει σε, σωματική, σεξουαλική ή νοητική βλάβη ή ταλαιπωρία/ βασανιστήριο» σε γυναίκες ηλικίας 50 ετών ή άνω «συμπεριλαμβανομένων των απειλών τέτοιων πράξεων, του εξαναγκασμού ή της ακούσιας αποστέρησης της ελευθερίας, ανεξαρτήτως εάν συμβαίνει στη δημόσια ή την ιδιωτική ζωή.» Αυτό μπορεί επίσης να περιλαμβάνει οικονομική κακοποίηση, εκμετάλλευση ή αποστέρηση πόρων, παραμέληση και εγκατάλειψη». [5] Στις μορφές κακοποίησης που μπορεί να δεχθεί ένα ηλικιωμένο άτομο, προστίθεται και η ιδρυματική κακοποίηση.

1.3.2. Επισκόπηση του φαινομένου

Οι ιδιαίτερες συνθήκες πιθανής θυματοποίησης στην τρίτη ηλικία, μας παραδίδονται συνοπτικά ως εξής:

Η ενδοοικογενειακή βία μεγαλώνει ηλικιακά/ γερνά: καταστάσεις στις οποίες η κακοποίηση συνέβαινε διαμέσου μιας σχέσης ή γάμου και διαρκεί συνήθως για δεκαετίες. Καθώς θύμα και θύτης γερνούν, η σωματική κακοποίηση μπορεί να μειωθεί, ενώ η συναισθηματική κακοποίηση μπορεί να αυξηθεί. Αντιθέτως, η σωματική, σεξουαλική ή συναισθηματική κακοποίηση μπορεί να έχουν αυξηθεί τους τελευταίους μήνες ή χρόνια.

Μια νέα σχέση ζωής ή γάμου που ξεκινά στην τρίτη ηλικία: η κακοποίηση μπορεί να συμβεί καθώς το ζευγάρι βγαίνει ραντεβού ή μπορεί να ξεκινήσει λίγο μετά την συγκατοίκηση ή το γάμο του ζευγαριού.

Καθυστερημένης έναρξης κακοποίησης: Κάποιος ο οποίος δεν ήταν στο παρελθόν κακοποιητικός, γίνεται στο παρόν κακοποιητικός. Μια εξήγηση για αυτή τη μορφή κακοποίησης μπορεί να είναι τα ζητήματα σωματικής ή ψυχικής υγείας που επιδεικνύονται στο παρόν μέσω επιθετικής συμπεριφοράς. Μια άλλη εξήγηση είναι ότι παρόλο που η σωματική κακοποίηση δεν συνέβαινε στο παρελθόν, το θύμα μπορεί να αποκαλύψει ότι συμπεριφορές ελέγχου ήταν παρούσες καθ’ όλη τη διάρκεια της σχέσης και αυτό είναι επί της ουσίας το «ηλικιακό μεγάλωμα» της βίας.

Ενήλικο παιδί, εγγόνι ή άλλο μέλος της οικογένειας: Τα ενήλικα παιδιά ή άλλα μέλη της οικογένειας μπορεί να γίνουν σωματικά, σεξουαλικά ή συναισθηματικά κακοποιητικά. Η οικονομική εκμετάλλευση είναι επίσης μια συνηθισμένη μορφή κακοποίησης.

Κακοποίηση από φροντιστές: Οι φροντιστές μπορεί να εκμεταλλευτούν τη θέση ισχύος επί των ληπτών φροντίδας για να τους χτυπήσουν, να τους εκμεταλλευτούν ή να τους παραμελήσουν. [6]

Για κοινωνίες όπως η ελληνική, η βία κατά των γυναικών τρίτης ηλικίας είναι ένα σύνηθες και εκτεταμένο φαινόμενο, που εκτείνεται στον ιστορικό χρόνο. Για πάρα πολλές γυναίκες, όπως γνωρίζουμε εμπειρικά και από την ελληνική επαρχία, η ταυτότητα του θύματος βίας είναι η μόνη που γνώρισαν στο διηνεκές της ζωής τους, ως κόρες, σύζυγοι, μητέρες και γιαγιάδες.

Τα τελευταία χρόνια, το φαινόμενο μοιάζει να φθίνει, ιδίως από την εποχή που τα τρίτης ηλικίας μέλη των οικογενειών δεν μένουν πια στο ίδιο σπίτι με τα τέκνα τους, μειώνοντας έτσι τις ευκαιρίες διάπραξης. Όμως, δεν παύουν οι γυναίκες αυτές, να είναι σύντροφοι κάποιων ανθρώπων, μέσα σε σχέσεις που δεν διαφέρουν από εκείνες που αναφέρθηκαν στο προηγούμενο υποκεφάλαιο. Την ίδια στιγμή, οι σχέσεις εξάρτησης από μέλη της οικογένειας ή άλλα άτομα, δεν παύουν όσο τα χρόνια στη ζωή των ανθρώπων περνάνε. Καθίστανται μάλιστα αναγκαίες στις πιο προχωρημένες ηλικίες και δη όταν προστίθεται ο – αναπόφευκτος τις περισσότερες φορές – παράγοντας κάποιας ασθένειας.

Είναι απαραίτητο να σημειωθεί πως είναι ένα από τα πεδία άσκησης έμφυλης βίας με επιβαρυμένο σκοτεινό αριθμό. Αυτό συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας των σχέσεων εξάρτησης ή αγάπης ή οικογενειακού δεσμού που συνδέουν τα θύματα με τους δράστες. Επιπλέον, είναι πολύ πιθανό το ηλικιωμένο άτομο να μην έχει εύκολα πρόσβαση στην επικοινωνία ώστε να καταγγείλει την κακοποίησή του. Κάποιοι λόγοι μεταξύ άλλων μπορεί να είναι η παραμονή σε μέρη που δεν υπάρχουν υποστηρικτικές δομές, η οικονομική αποστέρηση, η έλλειψη ενημέρωσης αλλά ακόμη και πρακτικά κωλύματα, που μπορεί να προκύπτουν από την κατάσταση της υγείας του ατόμου (δυσκολία μετακίνησης, απώλεια συνείδησης κλπ). Την ίδια στιγμή, δεν παύουν να ισχύουν, όπως σε κάθε περίπτωση έμφυλης βίας, το αίσθημα της ντροπής ή/ και της ενοχής, ο φόβος ότι αν μιλήσουν η κατάσταση θα επιβαρυνθεί περισσότερο, η απογοήτευση από την απονομή της δικαιοσύνης αλλά και ο φόβος πως αν καταδείξουν το φαινόμενο θα αποχωριστούν την οικογένεια ή θα εισέλθουν σε κάποια δομή. Τέλος, μια παράμετρος που δεν είναι καθόλου ανεξάρτητη από την έμφυλη διάσταση της κακοποίησης είναι και η μη συνειδητοποίηση της κακοποίησης από το ίδιο το θύμα.

Τρεις σημαντικοί παράγοντες της κατανόησης τόσο του περιεχομένου όσο και της άσκησης της βίας στην τρίτη ηλικία, ιδίως όταν αυτή έχει ως θύματα γυναίκες, είναι: α) η κοινωνική περιθωριοποίηση της τρίτης ηλικίας στον σύγχρονο κόσμο, που απομονώνει τα άτομα από τον κοινωνικό ιστό, καθαιρώντας την κοινωνική ταυτότητά τους σε βαθμό που αυτά δεν έχουν λόγο για την κοινωνία και τους εαυτούς τους και η κοινωνία παύει να ασχολείται μαζί τους β) η έμφυλη διάσταση της άσκησης της βίας τόσο όσον αφορά το θύτη αλλά και το θύμα γ) η βία ως μέσο άσκησης εξουσίας, όπως τη διδασκόμαστε μέσω της κοινωνικοποίησής μας.

1.3.3. Στατιστικά

Στατιστικά, τα υπάρχοντα στοιχεία δεν επαρκούν. Είναι ένα ερώτημα που έχει τεθεί σε έρευνες συστηματικά εδώ και λιγότερο από μισό αιώνα. Ενώ οι λόγοι που αναφέραμε δυσκολεύουν τη στατιστική συλλογή ακόμα και όταν διενεργούνται οι έρευνες.

Συγκεκριμένα για την περίπτωση της Ελλάδας, τα πρώτα στοιχεία που αντλούμε, είναι μάλλον από την έρευνα των Πίτσιου-Darrough και Σπινέλλη το 1989, απ’ όπου προκύπτει ένα υψηλό ποσοστό βίας ενάντια σε άτομα της τρίτης ηλικίας. Το ποσοστό που προέκυψε ήταν 154 περιπτώσεις βίας ανά 100 άτομα με υπερεκπροσώπηση στα θύματα των γυναικών κάτω των 70 ετών που η κατάσταση της υγείας του εκτιμόταν ως κακή. (Γρέβιας, 2005: 56)

Από τη 2^η ετήσια έκθεση για τη βία κατά των γυναικών της Γενικής Γραμματείας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων αντλούμε τα εξής στοιχεία αναφορικά με την ηλικία των γυναικών θυμάτων, από τα στοιχεία που συλλέχθηκαν από το δίκτυο των δομών: Για την περίοδο 01 – 11 – 2020 έως 30 – 9 – 2021, υποστηρίχτηκαν από το δίκτυο των δομών 4.767 γυναίκες θύματα βίας ή / και πολλαπλών διακρίσεων ή τρίτα πρόσωπα που επικοινώνησαν περιπτώσεις βίας σε όλη την Ελλάδα. Από αυτές το 85% κατήγγειλε ενδοοικογενειακή βία. Αθροιστικά σε ποσοστό 84% επί του συνόλου ως δράστης αναφέρεται ο σύζυγος ή σύντροφος (νυν ή πρώην) ή μέλος της οικογένειας. Οι ηλικίες 60 και άνω, εκπροσωπούνται επί του συνόλου σε ένα ποσοστό 8% το οποίο μεταφράζεται σε 354 γυναίκες. Ενώ σε όλες τις παραμέτρους που αναφέρθηκαν, υπάρχει κι ένα ποσοστό γυναικών χωρίς στοιχεία.

Για την αμέσως προηγούμενη περίοδο, αντλώντας από την 1^η ετήσια έκθεση, τα στατιστικά στοιχεία είναι πολύ κοντινά: 4.872 γυναίκες θύματα βίας ή τρίτα πρόσωπα εξυπηρετήθηκαν από το δίκτυο των δομών. Το 81% αφορούσε κακοποίηση από σύζυγο ή σύντροφο (πρώην ή νυν) ή μέλος της οικογένειας, αφού το 84% επί του συνολικού ποσοστού ήταν ξανά αναφορές σε ενδοοικογενειακή βία. Το ποσοστό γυναικών άνω των 60 ετών, βρίσκεται πάλι στο 8%, που αυτή τη φορά μεταφράζεται σε 393 γυναίκες, θύματα βίας.

Διαβάστε Επίσης COVID-19 και Άνοια: Η επίδραση της πανδημίας στα άτομα με άνοια και στους φροντιστές τους

Κεφάλαιο 2^ο Βία από τους/τις φροντιστές/φροντίστριες

2.1. Ο ρόλος του φροντιστή

Ο ρόλος του φροντιστή αφορά τα άτομα που αναλαμβάνουν τη φροντίδα ενός ατόμου σε ανάγκη. Μπορεί να αναφέρεται σε περιπτώσεις ατυχημάτων, ασθενειών, χρόνιων ασθενειών ή και γήρατος και να αναλαμβάνεται είτε από επαγγελματίες φροντιστές κατ’ οίκον ή σε δομές φροντίδας είτε από άτυπους φροντιστές.

Είναι μια σχέση ύψιστης σημασίας για το άτομο. Τις περισσότερες φορές σχέση εξάρτησης και συναισθηματικού δεσίματος αφού το άτομο και χρειάζεται τον φροντιστή του αλλά και περνά μαζί του τον περισσότερο χρόνο του. Πολύ συχνά, λόγο της προγενέστερης σχέσης με τον άτυπο φροντιστή, πρόκειται και για μια σχέση αγάπης.

Αυτός ο ρόλος όμως επιφέρει πολύ μεγάλο βάρος και δυσχέρεια σε αυτόν που τον αναλαμβάνει. Το ζήτημα δεν είναι προσωπικό. Όταν υπάρχει η κατάλληλη ψυχοκοινωνική υποστήριξη του ατόμου σε ανάγκη, τότε ο άτυπος φροντιστής δεν έχει παρά να διαδραματίσει έναν εθελοντικό, συμπληρωματικό ρόλο. Τότε το βίωμα, δεν είναι καν απαραίτητα, ως εκείνου που αναλαμβάνει κάποιον συγκεκριμένο ρόλο, αλλά ως συνέπεια της συνύπαρξης με κάποιο αγαπημένο άτομο, το οποίο βρίσκεται σε μια ορισμένη κατάσταση. Όμως, δεν είναι αυτή η πραγματικότητα.

Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, στον σύγχρονο κόσμο, δεν έχει καταρχήν την οικονομική δυνατότητα να υποστηρίξει την κατάλληλη φροντίδα που θα πρέπει να παρέχεται σε ένα άτομο προχωρημένης ηλικίας ή ένα άτομο με χρόνια ασθένεια, η οποία παρέχεται ιδιωτικά και μάλιστα με μεγάλο κόστος είτε αυτή αφορά την φιλοξενία του ατόμου σε κάποια δομή είτε την κατ’ οίκον φροντίδα του από εξειδικευμένο επαγγελματία. Και φυσικά, δε μπορεί ο οποιοσδήποτε άνθρωπος να παράσχει υπηρεσίες με την εξειδίκευση, τη γνώση και την αποτελεσματικότητα ενός επαγγελματία υγείας / φροντίδας.

Επιπρόσθετα, στην Ελλάδα, η αντίληψη πως τα μέλη μιας οικογένειας οφείλουν να παρέχουν αυτόν το ρόλο το ένα στο άλλο, ιδίως όταν μιλάμε για συζυγικές ή γονεϊκές σχέσεις, είναι κυρίαρχη.

2.2. Ποιος τον αναλαμβάνει

Στην παρούσα εργασία, μας αφορά ο ρόλος του άτυπου φροντιστή. Τον αναλαμβάνουν κατά κύριο λόγο πρόσωπα συγγενικά στο άτομο που χρειάζεται φροντίδα. Στην περίπτωση της τρίτης ηλικίας, υπερεκπροσωπούνται οι σύζυγοι και τα παιδιά ως φροντιστές. Όταν αυτοί δεν υπάρχουν ή για κάποιον λόγο (σπανίως) δεν αναλαμβάνουν, τότε ο ρόλος περνά στα αδέρφια, σε κοντινούς συγγενείς ή φίλους και γείτονες.

Η αποδοχή του ρόλου, βαραίνει ανισότιμα τις γυναίκες έως και σήμερα. Αξιοσημείωτη κρίνεται μια ευρέως διαδεδομένη ελληνική φράση, όταν κανείς μιλά για την κόρη μιας οικογένειας: «αυτή θα σου φέρει ένα ποτήρι νερό», όπου αναγιγνώσκεται ως δεδομένη η φροντίδα που πρόκειται να προσφέρει στο μέλλον στους γονείς του το θηλυκό παιδί.

Την ίδια στιγμή, φαίνεται στην αναδοχή του ρόλου, να κρίνεται ως έναν βαθμό και η αξιοσύνη, η εντιμότητα, η ύπαρξη συναισθημάτων μιας γυναίκας. Είναι κοινωνικά απαράδεκτο για κάποια να μην επιτελέσει τον φροντιστικό ρόλο που από πολύ νωρίς της αποδίδεται, οποτεδήποτε κριθεί αναγκαίο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η κοινωνική κρίση που ακολουθεί την απόφαση να γεννηθεί ή όχι ένα παιδί που διαπιστευμένα θα έχει μια ισόβια αναπηρία. Χωρίς να αποπειράται εδώ κανένας αξιολογικός χαρακτηρισμός επί όποιας απόφασης παίρνει η κάθε γυναίκα για το σώμα και τη ζωή της, είναι αναμφίβολο πως στην περίπτωση που θα συνεχίσει την κύηση είναι μια άξια, «κανονική» γυναίκα και μητέρα ενώ στην αντίθετη μια ανάλγητη φιγούρα που της λείπει «το μητρικό ένστικτο». Το παράδοξο εδώ, κοινωνικά, είναι πως δίπλα στα παιδιά με αναπηρίες στέκονται αποκλειστικά οι οικογένειες και ο κοινωνικός μικροπερίγυρος και κάθε τι πέρα από αυτό, αρχίζει και τελειώνει στις οικονομικές ικανότητες αυτών. Η πρόνοια που η κοινωνία απαιτεί από τις γυναίκες απέναντι σε καθέναν που την έχει ανάγκη, δεν είναι το ίδιο διεκδικήσιμη από τους φορείς εκείνους που έχουν τη δυνατότητα να την παρέχουν στο βαθμό και με την ποιότητα που πρέπει και τελικά θα όφειλαν να είναι στην υπηρεσία της κοινωνίας.

Όσα προαναφέρθηκαν σχετίζονται, πρωτίστως με δύο παράγοντες. Αρχικά με την κατάσταση πολλαπλής εκμετάλλευσης που βιώνει η γυναίκα στον σύγχρονο κόσμο, ως εργαζόμενη, μητέρα, οικιακή βοηθός, τροφός, παιδαγωγός, φροντίστρια και την κανονικοποίηση της εκμετάλλευσης αυτής. Κατά δεύτερον, με την άτοπη, όπως είδαμε στο πρώτο κεφάλαιο, ταύτιση κάποιας αυθύπαρκτης «γυναικείας φύσης» με την αίσθηση ευθύνης, την φροντίδα, τον συναισθηματισμό.

2.3. Βία που ασκείται από τους φροντιστές/φροντίστριες

Οι άτυποι φροντιστές συνδέονται κατά κύριο λόγο με τα άτομα που φροντίζουν με δεσμούς συγγένειας. Την ίδια στιγμή, η επαφή τους συμβαίνει στο σπίτι του ατόμου που χρειάζεται φροντίδα είτε στο σπίτι που αυτό φιλοξενείται από εκείνον/η που το φροντίζει ώστε να μειώνεται η απόσταση που επιβαρύνει ακόμη περισσότερο τον φροντιστή ή την φροντίστρια.

Συνεπώς, η άσκηση βίας από τα άτομα που αναλαμβάνουν αυτόν τον ρόλο, τοποθετείται κάτω από την ομπρέλα της ενδοοικογενειακής βίας. Θεσμικά, στην ίδια ομπρέλα τοποθετείται και η κακοποίηση που ασκείται από φροντιστές σε κλειστές δομές παροχής φροντίδας.[7] Σε αυτό το σημείο, θα μπορούσε να ανοίξει μια ενδιαφέρουσα συζήτηση σχετικά με την έννοια και το περιεχόμενου του όρου οικογένεια και την σχεσιακότητα που αυτός παρουσιάζει με το είδος σχέσεων που δημιουργείται ανάμεσα στα άτομα, την χωρική έννοια της διαμονής κλπ. Παρότι ενδιαφέρουσα κοινωνιολογικά, κρίνεται μη σκόπιμη η διεύρυνσή της στην παρούσα εργασία.

Η εκδήλωση της βίας αυτής της μορφής έχει πολλές γενεσιουργούς αιτίες. Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, οι δυτικοί πολιτισμοί διαπνέονται από έναν κοινωνικό, ηλικιακό ρατσισμό. Αρχικά, το κοινωνικοοικονομικό μας σύστημα είναι τέτοιο, που για να καταφέρει κανείς να επιβιώσει ο ίδιος μέσα του αλλά και να σχηματίσει πιθανά μια οικογένεια, η διανομή του χρόνου του οφείλει να περιορίζεται κυρίως στην εργασία του. Όσο μεγαλώνει, τόσο πρέπει να αφήνει πίσω του πτυχές της κοινωνικής του ζωής. Ο χρόνος για κάθε άλλη κοινωνική δραστηριοποίηση είναι για τις γυναίκες ακόμη περισσότερο μειωμένος όσο τα χρόνια περνούν, αφού τους δικούς της ώμους βαραίνουν ολοένα και περισσότερες ευθύνες, ιδίως στην περίπτωση όπου θα σχηματίσει δική της οικογένεια. Η προσήλωση αυτή στην εργασία στο διηνεκές της ζωής των ανθρώπων, είναι ένας βασικός παράγοντας που τους απομονώνει κοινωνικά, όταν εκείνοι φτάσουν στην τρίτη ηλικία. Σε συνδυασμό, με την μη ενασχόληση του συστήματος μαζί τους όταν εκείνοι απωλέσουν πια τη θέση τους από την παραγωγή, οδηγεί συχνά αφενός τα ηλικιωμένα μέλη των ζευγαριών να μπορούν να στηριχθούν αποκλειστικά το ένα στο άλλο και αφετέρου των οικογενειών σε άλλα μέλη της οικογένειας.

Εδώ έγκειται σε μεγάλο βαθμό και η αναδοχή του φροντιστικού ρόλου από τον σύντροφο ζωής, στις περισσότερες περιπτώσεις. Την ίδια στιγμή, οι όποιες διαπροσωπικές σχέσεις έχουν οικοδομηθεί στο πλαίσιο του ζευγαριού, δεν παύουν να ισχύουν κυρίαρχες. Οπότε στην περίπτωση που μια ηλικιωμένη γυναίκα, βρίσκεται υπό την φροντίδα ενός κακοποιητικού συζύγου, τότε απλώς οι ευκαιρίες διάπραξης κακοποιητικών πρακτικών αυξάνονται για αυτόν. Η ανισοτιμία των σχέσεων ανάμεσα στα φύλα, δεν δείχνει εμπειρικά να φθίνει με τα χρόνια. Αντιθέτως, έχουμε δει τις γυναίκες, να χάνουν ακόμη περισσότερο έδαφος με την πάροδο του χρόνου, καθώς φυσικά απομακρύνονται από το αποδεκτό πρότυπο της γυναίκας (ομορφιά, περιποίηση κλπ). Ταυτόχρονα οι ιδιοκτησιακές σχέσεις και οι σχέσεις εξουσίας ανάμεσα στα μέλη ενός ζευγαριού ριζώνουν ολοένα και βαθύτερα και κανονικοποιούνται.

Άρα, οι ήδη υπάρχουσες εξουσιαστικές σχέσεις μέσα σε ένα ζευγάρι ανθρώπων σε συνδυασμό με την μη επαρκή ενασχόληση της κοινωνίας με τα θέματα που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι στην τρίτη ηλικία, μεγιστοποιεί τις ευκαιρίες διάπραξης βίας σε αυτή την περίοδο της ζωής των ανθρώπων, ακόμη περισσότερο των γυναικών. Το ίδιο συμβαίνει και στις περιπτώσεις όπου τέκνα και εγγόνια κακοποιούν τους γονείς ή τους παππούδες και τις γιαγιάδες τους και τους εκμεταλλεύονται με κάθε δυνατό τρόπο, γνωρίζοντας τις μικρές πιθανότητες αντίδρασης – όπως αυτές αναφέρθηκαν και προηγουμένως – και την αδυναμία τους να αντιδράσουν.

Η βία είναι προσπάθεια επιβολής εξουσίας και ως τέτοια, όσο δελεαστικό κι αν μπορεί να είναι ένα άλλο σενάριο για την ικανοποίηση κάποιου, θα ασκείται πάντοτε πρωτίστως εκεί που έχει τις μεγαλύτερες πιθανότητες να πετύχει ακριβώς αυτή την επιβολή. Ακόμα και η βία, όταν ασκείται εν βρασμώ, πάνω σε ένα ξέσπασμα του ατόμου για τους δικούς του λόγους, ασκείται ακριβώς επειδή μέσα του είναι νομιμοποιημένη. Επειδή – ακόμη και προς στιγμήν – νιώθει πως έχει τη δυνατότητα να το κάνει.

Ένας πολύ σημαντικός παράγοντας που πρέπει να αναφερθεί εδώ είναι ότι πολλές φορές οι άτυποι φροντιστές δρουν υπό ακραία πίεση και με τεράστια ευθύνη, στην πραγμάτωση ενός ρόλου που δε θα μπορούσε και δε θα έπρεπε να είναι δικός τους. Ένας ή μία εργαζόμενη ή επίσης ηλικιωμένος κι η ηλικιωμένη, που θα πρέπει να αφιερώνουν ώρες στο άτομο που χρειάζεται φροντίδα, οι οποίες συχνά θα περιέχουν ψυχικό αλλά και σωματικό κάματο. Η ανικανότητα να ανταπεξέλθουν στον σκοπό τους, η κούραση, η μη ανταπόδοση (δεν μισθώνονται για αυτό) ακόμη και το γεγονός πως αντιλαμβάνονται ότι δεν είναι σε θέση να φροντίσουν σωστά το άτομο για το οποίο νοιάζονται είναι κάποια ακόμη επιπρόσθετα βάρη.

2.4. Έμφυλη διάσταση

Θα επιδιώξουμε σε αυτό το σημείο, να υπογραμμίσουμε την έμφυλη διάσταση που αναγνωρίζουμε στο φαινόμενο, στην ολότητά της. Όπως προαναφέρθηκε, η βία ως μέσο επιβολής της εξουσίας, ανήκει σαν πρακτική ιστορικά στο φύλο εκείνο που εμφανίζεται να κατέχει τη μεγαλύτερη εξουσία, κοινωνικά, τον άνδρα. Σε μια κοινωνία, όπου κάθε είδους σχέση, ενέχει εξουσιαστικότητα και κατάλοιπα αυτής, είναι δεδομένη και η κατά τόπους άσκηση βίας. Όσο η εξουσία ανθρώπου σε άνθρωπο δεν παύει, είναι αδύνατον να πάψει η βία μέσα στις ανθρώπινες σχέσεις να αποτελεί μια επιλογή. Η έμφυλη διάσταση, εδράζεται ακριβώς εκεί. Στην νομιμοποίηση της εξουσίας από άνθρωπο σε άνθρωπο, από τον άνδρα στη γυναίκα, και της επιβολής της μέσω της βίας.

Την ίδια στιγμή και ιδιαίτερα για την περίπτωση της τρίτης ηλικίας, η διάσταση αυτή εμφανίζεται τόσο στον θύτη όσο και στο θύμα. Σαφώς, υπάρχουν γυναίκες θύτες και άνδρες θύματα. Όμως κι εδώ οι αριθμοί βαραίνουν. Στις περισσότερες καταγγελθείσες περιπτώσεις ο θύτης είναι άνδρας και το θύμα είναι γυναίκα. Στην περίπτωση που μελετάμε, πέρα από την μη κανονικοποίηση της άσκησης βίας από γυναίκες – η οποία παρουσιάζεται και πάντοτε «περισσότερο ειδεχθής» – η γυναίκα αναδεικνύεται και ως εκείνη που δικαιωματικά και φυσικά θα πρέπει να αναλάβει τον ρόλο εκείνου που φροντίζει. Προετοιμάζεται για αυτόν, από τη γέννησή της. Καλλιεργείται μέσα της η αίσθηση της φροντίδας, της ολοκλήρωσης μέσα από αυτήν, η αίσθηση της ευθύνης απέναντι σε τέτοιες πρακτικές, ειδικά εφόσον λαμβάνουν χώρα στο πλαίσιο του σπιτιού που ένα πεδίο κατ’ εξοχήν δικής της δράσης.

Κεφάλαιο 3^ο Μελέτη Περίπτωσης

3.1 Η περίπτωση

Στις 30/9/2021 ένας 78χρονος άνδρας, τηλεφωνεί στην Αστυνομία από τον οικισμό Βερβερούδα, στην Ερμιονίδα της Αργολίδας, και αναφέρει πως η γυναίκα του είναι νεκρή. Αργότερα, αυτοκτονεί ενώ πίσω του αφήνει ένα σημείωμα: «Υπαίτιος είμαι εγώ, η γυναίκα μου έπασχε από Αλτσχάιμερ». [8]

3.2. Ανθρωποκτονία ή γυναικοκτονία

Η υπόθεση αυτή, απασχόλησε ιδιαίτερα την κοινή γνώμη, όχι δυστυχώς για τους σωστούς λόγους. Η αναστάτωση που κυρίως επέφερε αφορούσε το αν είναι μια περίπτωση ανθρωποκτονίας ή συγκαταλέγεται στον νέο όρο που σιγά σιγά εγκαθίσταται, αυτόν της γυναικοκτονίας.

Είναι γεγονός πως ένα μεγάλο κομμάτι της κοινής γνώμης αντιστέκεται ακόμη στην χρήση και εμπέδωση του όρου, άλλοτε σκόπιμα άλλοτε από άγνοια και άλλοτε από τη μη επιθυμία ενασχόλησης με το φαινόμενο.

Ο ορισμός της γυναικοκτονίας είναι σαφής: «Πρόκειται για ανθρωποκτονία γυναικών, από πρόθεση, επειδή είναι γυναίκες. Συνιστά ακραία μορφή έμφυλης και σεξιστικής βίας. Διαπράττεται με κίνητρο την άσκηση κοινωνικού ελέγχου στα σώματα, αλλά και τις επιλογές των γυναικών. Στην ουσία οι γυναικοκτονίες είναι εγκλήματα που στηρίζονται στις βαθιά εμπεδωμένες κοινωνικές αντιλήψεις, σύμφωνα με τις οποίες οι γυναίκες πρέπει να είναι υποτελείς στην ανδρική εξουσία, ενώ δυνητικά μπορούν να «τιμωρηθούν» και να «σωφρονιστούν» μέσω της βίας».[9]

Η αναγκαιότητα της χρήσης του, επίσης σαφής. Εσκεμμένα και για να αποπροσανατολίζεται η κοινή συνείδηση, αναφέρεται ότι ο όρος γυναικοκτονία απομακρύνει τη γυναίκα από την ανθρώπινη ταυτότητά της, ότι την διαχωρίζει, ότι την εξαίρει σε κάτι σημαντικότερο και για τους πιο θαρραλέους ακόμη και ότι την υποβιβάζει και πως μόνο του το φεμινιστικό κίνημα πλήττει εαυτόν με τη χρήση του όρου.

Όταν κάτι συμβαίνει κατ’ εξακολούθηση και υπό τους ίδιους όρους, παύει να αποτελεί γεγονός και ανάγεται σε φαινόμενο. Κάθε φαινόμενο, μπορεί να οριστεί και να αναζητηθούν οι «νόμοι» που το διέπουν. Όταν ένα φαινόμενο είναι εγκληματικό, τότε ο νόμος οφείλει να το αφουγκραστεί και να το εντάξει στις θεματικές του. Κάθε κοινωνικό φαινόμενο, οφείλει να αναδειχθεί. Οι κοινωνίες έχουν πια τα εργαλεία να αναζητούν και να μαθαίνουν για τον εαυτό τους και αυτό οφείλουν να κάνουν αν θέλουν να αναγνωρίζουν λάθη και παθογένειες και να προοδεύουν. Όταν ένα φαινόμενο είναι επικίνδυνο κοινωνικά και ολοένα και αυξανόμενο, τότε δεν υπάρχει χρόνος και χώρος για εθελοτυφλίες. Ο όρος γυναικοκτονία, επιχειρεί ακριβώς την ανάδειξη ενός φαινομένου που πια έχουμε όλα τα εργαλεία να ορίσουμε, να κατανοήσουμε και να ψάξουμε σε ακόμη μεγαλύτερο βάθος. Μόνο τότε, όταν αναλυθούν οι πραγματικές αιτίες της γέννησής του θα μπορέσει και να αντιμετωπιστεί.

3.3. Γιατί γυναικοκτονία

Επιχειρείται μέσα από την παρούσα εργασία και την ανάλυση που ως τώρα έχει προκύψει η ανάδειξη της εν λόγω δολοφονίας, στην περίπτωση που μελετάμε, ως γυναικοκτονίας.

Ένας άνδρας, χρόνια σύντροφος και σύζυγος μιας γυναίκας, αναλαμβάνει τον ρόλο του φροντιστή της. Έναν ρόλο για τον οποίο η κοινωνία δεν τον προετοιμάζει, κυρίως στην άμεση μορφή του (κι όχι έμμεσα μέσω μίσθωσης επαγγελματία φροντιστή ή εγκλεισμού του ατόμου σε μονάδα φροντίδας). Την ίδια στιγμή, η ίδια κοινωνία, είτε αυτός το αντιλαμβάνεται ή όχι, του διδάσκει πως το σώμα της γυναίκας του είναι τρόπον τινά ένα πεδίο δικαιοδοσίας του για το οποίο μπορεί παραδοσιακά να παίρνει αποφάσεις. Η πίεση του ρόλου που έχει αναλάβει και η δυσκολία να την αντιμετωπίσει, τον οδηγούν στην απόφαση να βάλει τέλος στη ζωή της γυναίκας του, τέλος στην διεκπεραίωση αυτού του ρόλου και τελικά τέλος και στη δική του ζωή. Συμπεριλαμβανομένων των ανωτέρω και της γενικής επισκόπησης τέτοιων δολοφονιών, νιώθουμε ασφαλείς να εξάγουμε το συμπέρασμα πως αυτό που για τον άντρα ήταν μια επιλογή (κι ίσως ακριβώς εκεί εδράζεται το πρόβλημα, πως αποτελεί η βία από τον άνδρα κάποτε μια κάποια επιλογή, ακόμη κι αν αυτή σημαίνει να αποφασίσει αν η γυναίκα θα ζήσει ή θα πεθάνει), δε θα υπήρχε στις ενδεχόμενες πράξεις μια γυναίκας. Ο λόγος δεν είναι φυσικά, ούτε βιολογικά ούτε αξιολογικά ορισμένος. Είναι αναπόσπαστο κομμάτι της διαιώνισης πατριαρχικών και καπιταλιστικών δομών, που επιτρέπουν την συντήρηση και την αναπαραγωγή της κοινωνίας και του συστήματος όπως τα γνωρίζουμε.

3.4. Στόχος

Ο λόγος ενασχόλησης με την γυναικοκτονία και τη διερεύνηση του φαινομένου της, δεν είναι για κανέναν η εργαλειοποίηση του ανθρώπινου πόνου, της οδύνης, του εγκλήματος για να ικανοποιηθεί κάποιο κοινωνιολογικό αφήγημα. Όμως, μόνο μέσα από την επισταμένη ενασχόληση μαζί του, θα καταστεί ικανή η πραγματική του αντιμετώπιση. Η οποία μπορεί να έχει ουσιαστική βαρύτητα μόνο πριν από την τέλεση κάποιας γυναικοκτονίας.

Στην εν λόγω περίπτωση ο δράστης αυτοκτονεί. Αυτό κάνει το συμβάν τραγικό, αυτόν τραγική φιγούρα και την υπόθεση ένα ακόμη κεφάλαιο της αρχαίας ελληνικής γραμματείας; Κατά τη γνώμη μας όχι.

Η υπόθεση αυτή, είναι όντως ένα τραγικό παράδειγμα. Η τραγική απεικόνιση του τι σημαίνει να ζει κανείς στον κόσμο μας. Σε έναν κόσμο όπου η άσκηση βίας κανονικοποιείται, αποτελεί επιλογή, δικαιολογείται. Όπου οι ανθρώπινες σχέσεις διαπνέονται ακόμη από το δίπολο εξουσιαστή και εξουσιαζόμενου. Όπου μπορούμε ακόμη να αντιλαμβανόμαστε τη συντροφικότητα με όρους ιδιοκτησιακούς. Σε έναν κόσμο που η πατριαρχία και ο καπιταλισμός σκοτώνουν γυναίκες και άνδρες και πολύ περισσότερο αφήνουν χέρια οπλισμένα δίπλα σε αβοήθητους ανθρώπους. Όπως συμβαίνει σε κάθε μορφή βίας μέσα «στο σπίτι», έτσι κι εδώ. Κοινωνικά προσδιορισμένοι και προετοιμασμένοι θύτες δίπλα σε κοινωνικά προσδιορισμένα και προετοιμασμένα θύματα.

Τέλος, σε έναν κόσμο που μόνος του ο καθένας καλείται να αντιμετωπίσει οποιοδήποτε πρόβλημα ανακύψει στη ζωή του, ακόμη κι αν αυτό αφορά την υγεία του. Που η υγεία και η περίθαλψη δεν είναι προσβάσιμη σε όλους, οι δομές φροντίδας είναι υπηρεσία που πουλιέται και πολύ συχνά, όπως έχουμε δει ειδικά τελευταία σε μεγάλη κλίμακα, ακόμη κι εκεί δε μπορεί κανείς να είναι ασφαλής και να διαβιεί με αξιοπρέπεια.

Συμπεράσματα

Για πάρα πολλές γυναίκες το σπίτι είναι ο χώρος στον οποίο συναντούν τον μεγαλύτερο κίνδυνο θυματοποίησης από κάθε μορφής βία. Ο χώρος της ασφάλειας και της προστασίας γίνεται για αυτές ένας χώρος επισφάλειας, πίεσης και πόνου, σωματικού και ψυχικού. Συναντούν τη βία ανάμεσα σε εκείνους που τις «αγαπούν» ή είναι εκεί «για να τις φροντίσουν».

Όσο μια γυναίκα μεγαλώνει οι δυνατότητές της να αντιδράσει μειώνονται ακόμη περισσότερο καθώς οι δυσκολίες που κοινωνικά της τίθενται αυξάνονται.

Το πιο σημαντικό συμπέρασμα κι εκείνο που θεωρούμε πως εν τέλει μπορεί να βοηθήσει στη ριζική αντιμετώπιση και εξάλειψη του φαινομένου αυτού είναι η συνειδητοποίηση του κοινωνικού χαρακτήρα της άσκησης βίας.

Η βία δεν ασκείται κατά περίπτωση και από κάποιους ορισμένους ανθρώπους που έχουν συγκεκριμένο προφίλ (ψυχιατρικοποίηση της βίας, σύνδεση με την παιδική ηλικία, εμφάνιση ως αναμενόμενη). Πρόκειται για ένα φαινόμενο κοινωνικό. Το γεγονός πως ακόμη και σήμερα, η άσκηση της βίας αποτελεί μια ανθρώπινη επιλογή, κάτι που κάποιος μπορεί περιστασιακά να κάνει. Η κοινωνικοποίηση των αντρών ως όντα σκληρά και προνομιούχα. Η αίσθηση της ιδιοκτησίας και της αναζήτησης εξουσίας που συντρέχει τις σχέσεις μας καθώς αυτά τα δύο είναι κυρίαρχα για την κοινωνική μας ταυτότητα, στον σύγχρονο κόσμο.

Πώς αλλιώς θα μπορούσαν να είναι αφού είναι και τα μέσα που μας συνδέουν με το κράτος και το σύστημα στο οποίο ζούμε; Ουσιαστικά, η κοινωνία μας κοινωνικοποιεί στις αρχές που τη διαπνέουν και αυτές που θα επιτρέψουν τη συντήρηση και την αναπαραγωγή της. Έτσι, μας κοινωνικοποιεί σε έναν κόσμο εξουσίας και βίας, μαθαίνοντάς μας πότε και υπό ποιες περιστάσεις μπορούμε να βρισκόμαστε στην πλευρά του θύτη και του θύματος. Μας κάνει τελικά κομμάτι αυτής της βίαιης εξουσιαστικότητας. Τόσο που φτάνουμε να μεταφράζουμε ακόμη και την δική της ως λογική, νομοτελειακή και αυθύπαρκτη.

Στις κοινωνίες, όμως, και τους πολιτισμούς δεν υπάρχει τίποτε αυθύπαρκτο και θέσφατο. Οι άνθρωποι πρώτοι έφτιαξαν τις δομές, κι αν αυτοί τους ξεπέρασαν, είναι διότι συντηρούνται στην ίδια βάση στο ιστορικό διηνεκές. Όμως, οι κοινωνίες προοδεύουν. Οι άνθρωποι κάνουν συλλογικές διεκδικήσεις και κερδίζουν τον απαιτούμενο χώρο για την όποια κοινωνική μεταβολή. Δεν επαναπαύονται. Και όταν οι άνθρωποι διεκδικούν συλλογικά, πάντα μπορούν να κερδίσουν και να έχουν τον πρώτο λόγο στις κοινωνίες που ζουν, στην ζωή που τελικά θέλουν να έχουν.

Ο σεξισμός και τα κανονιστικά, έμφυλα στερεότυπα από κοινού με τους περιορισμούς που απορρέουν από την κοινωνική του θέση περιορίζουν τον άνθρωπο από την ομαλή και ολοκληρωτική ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Τον εγκλωβίζουν σε στεγανά και τον μετατρέπουν σε απλό μιμητή πρακτικών που συχνά είναι εκτός από περιοριστικές και επικίνδυνες για τον ίδιο, και για τους γύρω τους.

Η διάκριση ανάμεσα στα φύλα, είναι ανισότιμη και καταπιέζει πολύ περισσότερο τις θηλυκότητες, δεν παύει, όμως, να είναι διαλεκτική. Την στιγμή που καταπιέζεις την μία πλευρά, που τις στερείς κάποια ελευθερία ή/ και προσθέτοντάς της ένα βάρος, την ίδια ακριβώς στιγμή, καταπιέζεις και την άλλη πλευρά. Δε μπορεί να συμβεί διαφορετικά. Άλλωστε, ο στόχος δεν είναι στο τέλος οι άντρες να είναι ελεύθεροι και οι γυναίκες καταπιεσμένες, αλλά να διαιωνίζεται εκείνος ο τρόπος σκέψης και ζωής που εξυπηρετεί την ομαλότερη λειτουργία του κοινωνικού συστήματος όπως εκείνο επιβιώνει και εξυπηρετεί συγκεκριμένους σκοπούς και συμφέροντα.

Έτσι η πάλη και η διεκδίκηση προσανατολίζεται προς μια κοινωνία ισότητας και ισοτιμίας ανάμεσα στα διαφορετικά φύλα, απαλλαγμένη από την αναζήτηση της εξουσίας, γιατί πια αυτή δε θα έχει καμία σημασία. Συνεπώς, και η βία θα πάψει να αποτελεί μέσο για την επίτευξη οποιουδήποτε σκοπού.

Βιβλιογραφία

Ένγκελς, Φ. (2016). Η καταγωγή της οικογένειας και του κράτους, Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή .
Μισελ, Α. (1987). Κοινωνιολογία της οικογένειας και του γάμου, Αθήνα: Gutenberg
Ν. Βαΐου, Γ. Πετράκη & Μ. Στρατηγάκη (επιμ.). Έμφυλη βία – Βία κατά των γυναικών, Αθήνα: Αλεξάνδρεια.
Βλάχου, Β. (2005). Η Αντιμετώπιση της Σωματικής Βίας Κατά των Γυναικών από το Σύστημα Απονομής της Ποινικής δικαιοσύνης, Αθήνα: Ίων
Κωστούλας, Κ. (2017). Έμφυλη Ταυτότητα, Μια Κοινωνιολογική Προσέγγιση, socialpolicy.gr, url: https://bit.ly/3OlQeoj
Παντελίδου Μαλούτα , Μ. (2014). ΦΥΛΟ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, 1^ηΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ, Αθήνα: ΚΕΘΙ
Γρέβιας, Δ. (2005). ΕΛΕΥΘΕΡΝΑ, Επιστημονική επετηρίδα του τμήματος Ψυχολογίας, Τόμος Δεύτερος, Ρέθυμνο
2^η ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΑ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ, (Νοέμβριος 2021), Αθήνα: ΓΓΟΠΙΦ
1^η ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΑ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ, (Νοέμβριος 2020), Αθήνα: ΓΓΟΠΙΦ
Αμασιάδη Α., Αμπελιώτη Σ. (2018), Φροντιστές υγείας χρόνιων πασχόντων, Πτυχιακή Εργασία, Πάτρα
Θανασούλα Σ., Ζωίδου Σαρήπαπα Ν., Γερακάκη Ε. (επιμ). (2020) Αναγνώριση και Υποστήριξη Ηλικιωμένων Θυμάτων Κακοποίησης, «Εγχειρίδιο κατάρτισης για επαγγελματίες, εθελοντές και ηλικιωμένους». Εσθονία: TISOVA consortium
Butler, J. (2009). Αναταραχή φύλου, Ο φεμινισμός και η ανατροπή της ταυτότητας. Αθήνα: Αλεξάνδρεια

Ηλεκτρονικές πηγές

[1] http://eclass.uoa.gr (Κεφάλαιο 1 ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ JOHN MUNCIE ΚΑΙ ROGER SAPSFORD σελ 29)

[2] https://womensos.gr/morfes-vias/

[3] https://diotima.org.gr/orologies/#1549451541139-55ac7278-00ae

[4] Κάββουρα Θ. (2021). Ενδοοικογενειακή βία κατά των γυναικών: Οι εμπειρίες συμβούλων και στελεχών των Συμβουλευτικών Κέντρων και των Ξενώνων Φιλοξενίας στο: Ν. Βαΐου, Γ. Πετράκη & Μ. Στρατηγάκη (επιμ.). Έμφυλη βία – Βία κατά των γυναικών (σσ. 138). Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

[5] Θανασούλα Σ., Ζωίδου Σαρήπαπα Ν., Γερακάκη Ε. (επιμ). (2020) Αναγνώριση και Υποστήριξη Ηλικιωμένων Θυμάτων Κακοποίησης, «Εγχειρίδιο κατάρτισης για επαγγελματίες, εθελοντές και

ηλικιωμένους». (σελ 14-16). Εσθονία: TISOVA consortium

[6] βλ. ίδιο (σελ. 31)

[7] https://www.kathimerini.gr/society/561435349/endooikogeneiaki-via-grafeia-kataggelion-sta-astynomika-tmimata/

[8] https://popaganda.gr/newstrack/ginekoktonia-stin-argolida-tin-skotose-giati-iche-altschaimer/

[9] https://diotima.org.gr/orologies/#1549451541194-ed9e6ec6-c43c

Διαβάστε Επίσης "Έμφυλη Βία στην περίοδο της πανδημίας: Υπηρεσίες πρώτης γραμμής"