Ανιθαγένεια: Ορισμός, Αιτίες, Εκστρατεία #IBelong

Μετάφραση / Επιμέλεια Άρθρου: Ελένη Τομπέα

Τα παιδιά χωρίς ιθαγένεια γεννιούνται σε έναν κόσμο όπου θα αντιμετωπίσουν για ολόκληρη τη ζωή τους διακρίσεις. Η κατάσταση αυτή επηρεάζει σε τεράστιο βαθμό τη δυνατότητά τους για μάθηση και ανάπτυξη, την εκπλήρωση των φιλοδοξιών τους και τα όνειρα τους για το μέλλον.

Το πρόβλημα της ανιθαγένειας οξύνεται, καθώς τουλάχιστον κάθε 10 λεπτά γεννιέται ένα παιδί χωρίς ιθαγένεια. Στις χώρες όπου φιλοξενούν τους 20 μεγαλύτερους πληθυσμούς ανιθαγενών, τουλάχιστον 70.000 παιδιά χωρίς ιθαγένεια γεννιούνται κάθε χρόνο.

Οι επιπτώσεις της γέννησης ενός παιδιού χωρίς ιθαγένεια είναι σοβαρές. Σε περισσότερες από 30 χώρες, τα παιδιά έχουν ανάγκη τεκμηρίωσης της εθνικότητας τους για να λαμβάνουν ιατρική περίθαλψη. Σε τουλάχιστον 20 χώρες, παιδιά χωρίς ιθαγένεια δεν μπορούν να εμβολιαστούν νόμιμα.

Ο διεθνής νομικός ορισμός του ανιθαγενούς ατόμου αναφέρεται στο άρθρο 1 της σύμβασης του 1954 σχετικά με το καθεστώς των ανιθαγενών και ορίζει ανιθαγενές «ένα άτομο που δεν θεωρείται υπήκοος από κάποιο κράτος στο πλαίσιο της νομοθεσίας του». Αυτό σημαίνει ότι ανιθαγενές άτομο είναι εκείνο που δεν έχει την εθνικότητα κάποιας χώρας. Μερικοί άνθρωποι γεννιούνται χωρίς ιθαγένεια, ενώ άλλοι καθίστανται ανιθαγενείς κατά τη διάρκεια της ζωής τους.

Αιτίες της ανιθαγένειας

Μια κύρια αιτία της ανιθαγένειας είναι η ύπαρξη κενών στο νομικό καθεστώς μιας χώρας, όσον αφορά την υπηκοότητα. Κάθε χώρα έχει έναν νόμο, ή νόμους, που καθορίζουν υπό ποιες συνθήκες αποκτά κανείς ιθαγένεια ή μπορεί να την απωλέσει. Εάν η σχετική νομοθεσία δεν είναι προσεκτικά γραμμένη και δεν εφαρμόζεται σωστά, μερικοί άνθρωποι μπορεί να αποκλειστούν και να μείνουν ανιθαγενείς.

Ένα πολύ παλιό παράδειγμα είναι αυτό των παιδιών που βρέθηκαν σε μια χώρα και είναι αγνώστων γονέων (έκθετα βρέφη/ foundlings). Αν η ιθαγένεια μπορεί να αποκτηθεί μόνο βάσει της καταγωγής, αυτά τα παιδιά μπορεί να παραμείνουν ανιθαγενή. Ευτυχώς οι περισσότεροι νόμοι περί ιθαγένειας το παραβλέπουν αυτό και τα παιδιά αναγνωρίζονται ως υπήκοοι του κράτους στο οποίο βρίσκονται.

Ένας άλλος παράγοντας που περιπλέκει περισσότερο την κατάσταση είναι ότι πολλοί άνθρωποι μετακινούνται από τις χώρες όπου γεννήθηκαν. Εάν μια χώρα καταγωγής δεν επιτρέπει να περάσει η ιθαγένεια μέσω των οικογενειακών δεσμών, ένα παιδί που γεννήθηκε σε μια ξένη χώρα κινδυνεύει να γίνει ανιθαγενές, εάν η χώρα αυτή δεν επιτρέπει την υπηκοότητά του βάσει της γέννησης του. Τέλος, οι κανόνες που καθορίζουν ποιος μπορεί και ποιος δεν μπορεί να διαβιβάσει την ιθαγένεια του, μερικές φορές δημιουργούν διακρίσεις. Οι νόμοι σε 27 χώρες δεν επιτρέπουν στις γυναίκες να περνούν την ιθαγένεια τους, ενώ ορισμένες χώρες περιορίζουν την ιθαγένεια σε ανθρώπους ορισμένων φυλών και εθνοτήτων.

Ένας δεύτερος σημαντικός λόγος που προκύπτει η ανιθαγένεια είναι η εμφάνιση νέων κρατών και οι αλλαγές στα σύνορα. Σε πολλές περιπτώσεις, συγκεκριμένες ομάδες ανθρώπων μπορεί να αφεθούν χωρίς ιθαγένεια ως αποτέλεσμα αυτών των αλλαγών. Ακόμη και αν τα νέα κράτη επέτρεπαν την ιθαγένεια σε όλους εντός των συνόρων τους, εθνικές, φυλετικές και θρησκευτικές μειονότητες συχνά δυσκολεύονται να αποδεικνύουν τη σύνδεσή τους στη χώρα. Σε χώρες όπου η ιθαγένεια αποκτάται μόνο από απογόνους ατόμων με ιθαγένεια, τότε αυτό σημαίνει ότι η ανιθαγένεια μεταβιβάζεται στην επόμενη γενιά.

Ανιθαγένεια μπορεί επίσης να προκληθεί από απώλεια ή στέρηση της ιθαγένειας. Σε ορισμένες χώρες, πολίτες μπορούν να χάσουν την υπηκοότητά τους απλά επειδή ζουν εκτός της χώρας τους για πάρα πολύ καιρό. Κράτη μπορούν επίσης να στερήσουν αυθαίρετα από τους πολίτες την ιθαγένεια τους μέσα από αλλαγές στο νόμο, όπου αφήνει ολόκληρους πληθυσμούς ανιθαγενείς χρησιμοποιώντας κριτήρια με διακρίσεις, όπως την φυλετική ή εθνοτική καταγωγή, να καθορίζουν ποιοι ανήκουν και ποιοι δεν ανήκουν σε ένα κράτος.

Φέτος η UNHCR (Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες) μίλησε με παιδιά και νέους από επτά διαφορετικές χώρες. Πολλά από τα παιδιά και τους νέους δεν έχουν μιλήσει ποτέ για το πως ήταν να είναι ανιθαγενείς. Ανέφεραν πως η ανιθαγένεια είχε ένα σοβαρό ψυχολογικό τίμημα, χαρακτηρίζοντας τους εαυτούς τους ως “αόρατους” “εξωγήινους” “ζώντας σε μια σκιά,” “σαν ένα σκυλί του δρόμου” και”άνευ αξίας”.

Δείτε τις ιστορίες των παιδιών εδώ: http://www.unhcr.org/ibelong/the-urgent-need-to-end-childhood-statelessness/

Το ισχυρότερο μήνυμα που προέκυψε από τις συζητήσεις με τα παιδιά και τους νέους ήταν η αίσθηση της ταύτισης τους με τις χώρες στις οποίες είχαν γεννηθεί και είχαν ζήσει όλη τους τη ζωή.

Σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις η καλύτερη λύση για την ανιθαγένεια είναι η μετατροπή των δεσμών που ήδη έχει ένα παιδί με τη χώρα της γέννησης και ανατροφής του, σε νομικού δεσμό. Είναι ζωτικής σημασίας αυτό να επιτευχθεί όσο το δυνατόν νωρίτερα ώστε κανένα παιδί να μη μεγαλώνει με τις ταπεινώσεις και τις σοβαρές επιπτώσεις που επιφέρει η ανιθαγένεια.

Η πρόληψη και η επίλυση της παιδικής ανιθαγένειας είναι ένας από τους κεντρικούς στόχους της δεκαετούς εκστρατείας της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες #IBelong, για την εξάλειψη της ανιθαγένειας μέχρι το έτος 2024. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, η Ύπατη Αρμοστεία προτρέπει όλα τα κράτη μέλη να λάβουν τα ακόλουθα μέτρα, σύμφωνα με το παγκόσμιο σχέδιο δράσης για το τέλος της ανιθαγένειας:

Να επιτρέπουν στα παιδιά να αποκτούν την υπηκοότητα της χώρας στην οποία γεννιούνται εάν σε διαφορετική περίπτωση θεωρούνταν ανιθαγενή.
Να μεταρρυθμίσουν τους νόμους που εμποδίζουν τις μητέρες να μεταβιβάζουν την υπηκοότητά τους στα παιδιά τους επί ίσοις όροις με τους πατέρες.
Να εξαλείψουν τους νόμους και τις πρακτικές που αρνούνται στα παιδιά την ιθαγένεια λόγω φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, φυλής ή θρησκείας.
Να διασφαλίσουν την καθολική καταγραφή των γεννήσεων για την πρόληψη της ανιθαγένειας.