Μια τρίτη σημαντική ψυχολογική θεωρία είναι η γνωσιακή θεωρία. Τα τελευταία χρόνια έχουν οικοδομηθεί σημαντικά οφέλη στην εξήγηση της εγκληματικής συμπεριφοράς στο πλαίσιο της γνωσιακής θεωρίας. Εδώ, οι ψυχολόγοι επικεντρώνονται στις ψυχικές διεργασίες των ατόμων. Σημαντικό στοιχείο είναι ότι οι γνωσιακοί θεωρητικοί προσπαθούν να καταλάβουν πώς οι εγκληματίες αντιλαμβάνονται και αναπαριστούν διανοητικά τον κόσμο γύρω τους (Knepper, 2001). Σχετικό ζήτημα με τη γνωσιακή θεωρίας, είναι ο τρόπος με τον οποίο τα άτομα επιλύουν τα προβλήματα. Δύο είναι οι κύριοι υπο -κλάδοι της γνωσιακής θεωρίας. Ο πρώτος αφορά τον τομέα της ηθικής ανάπτυξης, που εστιάζει στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι άνθρωποι αναπαριστούν ηθικά και συλλογίζονται τον κόσμο και ο δεύτερος στην επεξεργασία πληροφοριών. Εδώ, οι ερευνητές επικεντρώνονται στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αποκτούν, διατηρούν και ανακτούν πληροφορίες (Siegal, 2009). Ουσιαστικά, οι μελετητές ασχολούνται με τη διαδικασία αυτών των τριών σταδίων (δηλαδή, την απόκτηση, διατήρηση και ανάκτηση πληροφοριών).
Μια θεωρία μέσα στο γνωσιακό πλαίσιο επικεντρώνεται στην ηθική και πνευματική ανάπτυξη. Ο Jean Piaget (1896-1980) υπέθεσε ότι η διαδικασία εξατομικευμένης συλλογιστικής αναπτύσσεται κατά τρόπο ομαλό. Έτσι, από τη γέννηση και μετά ένα άτομο θα συνεχίσει να αναπτύσσεται. Ένας άλλος πρωτοπόρος της γνωσιακής θεωρίας είναι ο Lawrence Kohlberg (1927-1987), ο οποίος εφάρμοσε την έννοια της ηθικής ανάπτυξης στην εγκληματολογική θεωρία.
Ο Kohlberg (1984) πίστευε ότι τα άτομα περνούν μέσα από στάδια ηθικής ανάπτυξης. Το πιο σημαντικό για τη θεωρία του είναι η ιδέα ότι υπάρχουν επίπεδα, στάδια και κοινωνικός προσανατολισμός. Τα τρία επίπεδα είναι το επίπεδο Ι, προ-συμβατικό – το Επίπεδο II, συμβατικό – και το επίπεδο ΙΙΙ, μετα-συμβατικό. Όσον αφορά τα διάφορα στάδια, τα Στάδια 1 και 2 εμπίπτουν στο Επίπεδο Ι. Τα Στάδια 3 και 4 εμπίπτουν στο Επίπεδο ΙΙ και τα Στάδια 5 και 6 εμπίπτουν στο Επίπεδο ΙΙΙ.
Το Στάδιο 1 αφορά την υπακοή και την τιμωρία. Το επίπεδο αυτό απαντάται συχνότερα στα πρώτα χρόνια του νηπιαγωγείου μέχρι και την πέμπτη τάξη του δημοτικού. Κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου, τα άτομα συμπεριφέρονται με τρόπο συμβατό με τα κοινωνικά αποδεκτά πρότυπα (Kohlberg, 1984). Αυτή η συμμορφούμενη συμπεριφορά αποδίδεται σε πρόσωπα που επιβάλουν την πειθαρχία, όπως οι γονείς, οι δάσκαλοι/ες ή ο διευθυντής/η διευθύντρια του σχολείου. Ουσιαστικά, αυτή η υπακοή επιβάλλεται από την απειλή ή την εφαρμογή της τιμωρίας.
Το Στάδιο 2 χαρακτηρίζεται από ατομικισμό, εργαλειακότητα και ανταλλαγή. Ο χαρακτηρισμός υποδηλώνει ότι τα άτομα επιδιώκουν να εκπληρώσουν τα δικά τους συμφέροντα και να αναγνωρίσουν ότι και άλλοι πρέπει να κάνουν το ίδιο. Αυτό το στάδιο υποστηρίζει ότι σωστή συμπεριφορά είναι η ενέργεια προς το καλύτερο συμφέρον του ατόμου (Kohlberg, 1984). Το συμβατικό επίπεδο ηθικής συλλογιστικής συναντάται συχνά σε νέους ενήλικες ή ενήλικες. Πιστεύεται ότι τα άτομα που συλλογίζονται με συμβατικό τρόπο είναι πιο πιθανό να κρίνουν την ηθική των πράξεων, συγκρίνοντας τις ενέργειες αυτές με τις κοινωνικές απόψεις και προσδοκίες (Kohlberg, 1984).
Το 3ο και 4ο στάδιο εμπίπτουν σε αυτό το επίπεδο ανάπτυξης. Στο Στάδιο 3, το άτομο αναγνωρίζει ότι είναι τώρα μέλος της κοινωνίας. Αυτό που συμπίπτει με αυτό είναι η κατανόηση των ρόλων που παίζει κανείς. Μια σημαντική έννοια σε αυτό το στάδιο είναι η ιδέα ότι τα άτομα ενδιαφέρονται για το αν οι άλλοι άνθρωποι τους εγκρίνουν ή όχι (Kohlberg, 1984). Για παράδειγμα, εάν είναι κάποιος δικηγόρος, ποιος είναι ο ρόλος που η κοινωνία αναμένει από αυτόν να παίξει; Ποιος είναι ο ρόλος που διαδραματίζουν οι κληρικοί στην κοινωνία; Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι η αντίληψη είναι σημαντική και σε αυτό το στάδιο. Ουσιαστικά, η βιβλιογραφία υποδηλώνει ότι αυτό είναι το στάδιο κατά το οποίο ένα “καλό” αγόρι και κορίτσι επιχειρεί να διαπιστώσει τη θέση του ή τον ρόλο του μέσα στην κοινωνία. Όσον αφορά το 4ο στάδιο, η αρχή βασίζεται στο νόμο και την τάξη. Σε αυτό το στάδιο, τα άτομα αναγνωρίζουν τη σημασία των νόμων, των κανόνων και των εθίμων. Αυτό είναι σημαντικό επειδή για να λειτουργήσει κάνεις σωστά στην κοινωνία πρέπει να υπακούσει και να αναγνωρίσει τους κοινωνικούς πυλώνες της. Τα άτομα πρέπει να αναγνωρίσουν τη σημασία του σωστού και του λάθους. Προφανώς, μια κοινωνία χωρίς νόμους οδηγεί στο χάος. Αντίθετα, αν κάποιος που παραβιάζει τον νόμο τιμωρείται, άλλοι θα το αναγνωρίσουν και θα επιδείξουν υπακοή. Ο Kohlberg (1984) δήλωνε ότι η πλειονότητα των ατόμων στην κοινωνία μας παραμένουν σε αυτό το στάδιο, όπου η ηθική καθοδηγείται από εξωτερικές δυνάμεις.
Τα στάδια 5 και 6 υφίστανται στο μετα-συμβατικό επίπεδο. Το στάδιο 5 αναφέρεται ως κοινωνικό συμβόλαιο. Εδώ, τα άτομα ασχολούνται με την ηθική αξία των κοινωνικών κανόνων και αξιών, αλλά μόνο στο μέτρο που συνδέονται ή συμφωνούν με τις βασικές αξίες της ελευθερίας, της ευημερίας της ανθρωπότητας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι θεμελιώδεις όροι που συνδέονται με αυτό το στάδιο είναι μια μαζική απόφαση και συμβιβασμός. Το στάδιο 6 συχνά ονομάζεται ηθική συνείδηση. Το στάδιο αυτό χαρακτηρίζεται από καθολικές αρχές δικαιοσύνης και σεβασμού της ανθρώπινης αυτονομίας. Το πιο σημαντικό για την ποινική δικαιοσύνη και την εγκληματολογία είναι η αντίληψη ότι οι νόμοι είναι έγκυροι μόνο αν βασίζονται ή στηρίζονται στη δικαιοσύνη. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η δικαιοσύνη είναι υποκειμενική. Έτσι, ο Kohlberg ισχυρίστηκε ότι η αναζήτηση δικαιοσύνης θα απαιτούσε τελικά τη μη τήρηση άδικων νόμων. Ισχυρίστηκε ότι τα άτομα θα μπορούσαν να προχωρήσουν στα έξι στάδια με χρονολογικό τρόπο. Σημαντικό για την εγκληματολογία είναι ότι ο Kohlberg ισχυρίστηκε πως οι εγκληματίες έχουν σημαντικά χαμηλότερη ανάπτυξη της ηθικής τους κρίσης.
Διαβάστε επίσης: Ψυχολογικές Θεωρίες Εγκληματικότητας: Συμπεριφορική Θεωρία
Η επόμενος υπο-κλάδος είναι ο τομέας της επεξεργασίας πληροφοριών. Το πεδίο αυτό βασίζεται στην ιδέα ότι οι άνθρωποι χρησιμοποιούν πληροφορίες για να κατανοήσουν το περιβάλλον τους. Όταν ένα άτομο λαμβάνει μια απόφαση, συμμετέχει σε μια σειρά γνωσιακών διαδικασιών σκέψης. Για να απεικονίσουν, τα άτομα βιώνουν ένα γεγονός και κωδικοποιούν ή αποθηκεύουν τις σχετικές πληροφορίες ώστε να μπορούν να ανακτηθούν και να ερμηνευτούν αργότερα (Conklin, 2007). Δεύτερον, τα άτομα αυτά αναζητούν την κατάλληλη αντίδραση και στη συνέχεια καθορίζουν την κατάλληλη ενέργεια. Τέλος, πρέπει να ενεργήσουν με την απόφασή τους. Υπάρχουν ορισμένα σημαντικά συμπεράσματα σχετικά με αυτή τη διαδικασία. Πρώτον, τα άτομα που χρησιμοποιούν πληροφορίες σωστά είναι πιο πιθανό να αποφύγουν την παραβατική ή εγκληματική συμπεριφορά (Shelden, 2006). Δεύτερον, όσοι είναι προετοιμασμένοι να πραγματοποιήσουν αιτιολογημένες κρίσεις όταν αντιμετωπίζουν συναισθηματικά γεγονότα είναι πιο πιθανό να αποφύγουν να λάβουν αποφάσεις αντικοινωνικής συμπεριφοράς (Siegal, 2008). Είναι ενδιαφέρον το γεγονός πως μια εξήγηση για μια λανθασμένη συλλογιστική, είναι ότι το άτομο μπορεί να βασίζεται σε μια λανθασμένη γνωσιακή διαδικασία. Ειδικότερα, αυτός ή αυτή μπορεί να ακολουθεί ένα ψυχικό σενάριο που έχει μάθει κατά την παιδική ηλικία (Jacoby, 2004). Ένας δεύτερος λόγος που μπορεί να οφείλεται σε λανθασμένη συλλογιστική είναι η παρατεταμένη έκθεση στη βία. Μια τρίτη πιθανότητα λανθασμένης συλλογιστικής είναι η υπερευαισθησία ή η απόρριψη από τους γονείς ή τους συνομηλίκους. Ο αναλογισμός των συνεπειών της μακροχρόνιας απόρριψης είναι πιθανό να προκαλέσει βλάβη στην αυτοεκτίμηση ενός ατόμου. Έρευνες έχουν δείξει ότι τα άτομα που χρησιμοποιούν τη βία ως μηχανισμό αντιμετώπισης είναι πολύ πιο πιθανό να εμφανίσουν άλλα προβλήματα, όπως εξάρτηση από το αλκοόλ και τα ναρκωτικά (Piquero & Mazarolle, 2001).
—–
Conklin, J. (2007). Criminology (9th ed.). Boston:Allyn & Bacon.
Jacoby, J. (2004). Classics of criminology (3rd ed.). Long Grove, IL: Waveland Press.
Knepper, P. (2001). Theories and symptoms in criminology. Durham, NC: Carolina Academic Press.
Kohlberg, L. (1984). The psychology of moral development: Essays on moral development. New York: Harper & Row.
Piquero, A., & Mazarolle, P. (2001). Life course criminology: Contemporary and classic readings. Belmont, CA: Wadsworth.
Shelden, R. (2006). Delinquency and juvenile justice in American society. Long Grove, IL: Waveland Press.
Siegal, L. (2008). Criminology: The core (3rd ed.). Belmont, CA: Cengage Learning.
Siegal, L. (2009). Criminology (10th ed.). Belmont, CA: Cengage Learning.
—–
Τομπέα Ελένη
socialpolicy.gr
