του Τρύφωνα Λεμοντζόγλου
(Μεταδιδακτορικός Ερευνητής στη ΣΕΜΦΕ του ΕΜΠ,
Δρ. Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Σιένα)
http://aked.ntua.gr/tael/people/lemontzoglou.html
1. Η ταυτότητα της έρευνας
Η παρούσα έρευνα διεξήχθη στο πλαίσιο της Πράξης «Ενίσχυση Μεταδιδακτόρων Ερευνητών/Ερευνητριών» (Β’ Κύκλος) και αποτελεί τμήμα της ερευνητικής μου πρότασης με τίτλο «Οι γεννήσεις παιδιών εκτός γάμου ως δείκτης για τη σεξουαλικότητα της νέας γυναίκας: Μια εμπειρική μελέτη για την περίπτωση της Ελλάδας κατά τον 20ο αιώνα».
Σκοπός της έρευνας είναι να ανιχνεύσει και να καταγράψει τις κυρίαρχες τάσεις που αφορούν τις στάσεις και τις συμπεριφορές απέναντι στην οικογένεια, το γάμο και τις σχέσεις, όπως αυτές διαμορφώνονται στην ελληνική κοινωνία, μέσα από την συλλογή και επεξεργασία πρωτογενών στοιχείων που αντλήθηκαν μέσα από ένα δείγμα 370 ατόμων.
Η έρευνα βασίστηκε στην δημιουργία και διάχυση ενός ηλεκτρονικού ερωτηματολογίου, αποτελούμενου από 29 ερωτήσεις κλειστού τύπου, οι περισσότερες από τις οποίες έδιναν στους ερωτώμενους τη δυνατότητα πολλαπλών αποκρίσεων χάρη στη χρήση κλιμάκων διαβάθμισης.
Το δείγμα μας διαμορφώθηκε με τη μέθοδο της χιονοστιβάδας, ενώ παράλληλα απευθυνθήκαμε σε κάποιες ομάδες εστίασης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και σε ιστοσελίδες, στοχεύοντας σε άτομα που κινούνται εντός του ελληνικού πανεπιστημίου, όπως φοιτητές/τριες όλων των κύκλων σπουδών, σπουδαστές/τριες σε επιμορφωτικά προγράμματα, καθηγητές/τριες, κλπ. Σε ότι αφορά το διάστημα διεξαγωγής, η έρευνα διήρκησε 46 ημέρες (από 09-02-2021 έως 26-03/2021).
Αξίζει να σημειωθεί πως με βάση τη «φύση» του δείγματος (biased sample) δεν είμαστε σε θέση να γενικεύσουμε με κάποια στατιστική βεβαιότητα τα αποτελέσματά μας για το σύνολο του πληθυσμού. Επιπλέον, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η εικόνα που αποτυπώνεται στο δείγμα αφορά την καταγραφή των τάσεων όπως αυτές διαμορφώνονται σε μια δεδομένη χρονική περίοδο, και μάλιστα εν μέσω της πανδημίας του κορωνοϊού και σε συνθήκες lockdown.
Επομένως, επιλέγουμε να εστιάσουμε σε μια συγκριτική ανάλυση των εντός του δείγματος διαμορφωμένων υποομάδων (βλ. άγαμοι/ες vs. έγγαμοι/ες, άτομα χωρίς παιδιά vs. άτομα με παιδιά, άτομα ηλικίας άνω των 40 ετών vs. άτομα ηλικίας κάτω των 40 ετών, άνδρες vs. γυναίκες). Με τον τρόπο αυτό φιλοδοξούμε να φωτίσουμε τα ιδιαίτερα εκείνα ποιοτικά χαρακτηριστικά που ενδεχομένως να μπορούν να εξηγήσουν τις έντονες διαφοροποιήσεις των τάσεων στο εσωτερικό του δείγματος.
2. Τα βασικά χαρακτηριστικά του δείγματος
Όσον αφορά το φύλο, περισσότεροι από 7 στους 10 των ατόμων που αποκρίθηκαν στην έρευνα ήταν γυναίκες (72,7%). Η ηλικιακή κατανομή του δείγματος είχε ως εξής: Οι μισοί ήταν άτομα ηλικίας 18-29 ετών (50,7%), 3 στους 10 ήταν άτομα ηλικίας 30-39 ετών (28,2%), ενώ 2 στους 10 είχαν ηλικία άνω των 40 ετών (21,2%). Ως προς το μορφωτικό τους επίπεδο, 8 στους 10 δήλωσαν μια από τις κλίμακες που αντιστοιχούν στο «υψηλό» μορφωτικό επίπεδο (81,8%), ενώ περισσότεροι από 6 στους 10 δήλωσαν ως τόπο διαμονής τους την Αθήνα ή τον Πειραιά (66,8%).
3. Οικογένεια και Οικονομική Κατάσταση
– Οικογενειακή Κατάσταση και Γονεϊκότητα:
Σε ότι αφορά την οικογενειακή τους κατάσταση, σχεδόν 6 στους 10 δήλωσαν άγαμοι/ες (58,1%), ενώ περίπου 7 στους 10 δήλωσαν πως δεν έχουν παιδιά (71,6%). Ανάμεσα στους έγγαμους/ες, μόλις το 12,2% ήταν άτομα ηλικίας κάτω των 35 ετών, ενώ ως προς τη μόρφωσή τους, το 78,6% αυτών δήλωσε τις κλίμακες της ανώτατης μόρφωσης. Επιπλέον, ανάμεσα στους γονείς, μόλις το 11,8% είχε ηλικία κάτω των 35 ετών, ενώ το 75,5% αυτών δήλωσε μια από τις κλίμακες της ανώτατης εκπαίδευσης. Μεταξύ των γονέων, περίπου οι μισοί έχουν αποκτήσει 2 παιδιά (53,9%), ενώ σχεδόν 4 στους 10 βρέθηκαν με 1 παιδί (37,3%). Μόλις 1 στους 10 δήλωσε πως έχει περισσότερα από 2 παιδιά (1%). Ένα ακόμη χαρακτηριστικό των γονέων, είναι το γεγονός ότι στη συντριπτική τους πλειοψηφία επέλεξαν να γεννήσουν τα παιδιά τους «εντός γάμου» (96,1%). Μάλιστα, ακόμη και όσοι/ες δήλωσαν πως έχουν αποκτήσει 1 τουλάχιστον παιδί «εκτός γάμου», βρέθηκαν έγγαμοι/ες σε ότι αφορά την τωρινή τους οικογενειακή κατάσταση.
– Το Ζήτημα της Κατοικίας:
Στην ερώτηση «αν μένουν στο ίδιο σπίτι με τους γονείς τους», περίπου 4 στους 10 απάντησαν θετικά (40,8%). Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται το 60,50% των άγαμων, το 54,30% όσων δεν έχουν παιδιά και το 48,80% όσων έχουν ηλικία κάτω των 40 ετών. Ωστόσο, στο ίδιο σπίτι με τους γονείς τους βρέθηκε πως κατοικεί και το 3,06% των έγγαμων, το 4,90% όσων έχουν παιδιά και το 10,30% όσων έχουν ηλικία άνω των 40 ετών.
– Εισόδημα:
Στην ερώτηση πως θα χαρακτήριζαν το προσωπικό τους εισόδημα, περισσότεροι από τους μισούς δήλωσαν μια από τις κλίμακες που εμπεριείχαν τον όρο «χαμηλό» (55,6%). Πιο συγκεκριμένα, στις κλίμακες του «χαμηλού» εισοδήματος βρέθηκε το 58,60% των ανδρών, το 56,70% των άγαμων και το 55% όσων έχουν ηλικία κάτω των 40 ετών. Αυτό που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι το γεγονός πως η μόνη υποκατηγορία του δείγματος στην οποία ο χαρακτηρισμός «χαμηλό» για το εισόδημα δεν είναι πλειοψηφικός είναι εκείνη των έγγαμων (46,94%).
– Ανεξαρτησία:
Ωστόσο, πάνω από 8 στους 10 δήλωσαν πως θα χαρακτήριζαν τον εαυτό τους «ανεξάρτητο» (82%). Ανάμεσα σε αυτούς τοποθετήθηκαν το 83,67% των έγγαμων, το 83,30% όσων έχουν ηλικία άνω των 40 ετών, καθώς και το 83,27% των γυναικών. Τα χαμηλότερα ποσοστά των ατόμων που τοποθετούν τους εαυτούς τους στις κλίμακες του «ανεξάρτητου» βρέθηκαν μεταξύ εκείνων που έχουν ηλικία κάτω των 40 ετών (38,10%), των ανδρών (75,80%) και των άγαμων (79,50%).
4. Εαυτός, Οικογένεια και Φίλοι
– «Προοδευτικοί» vs. «Συντηρητικοί»:
Πάνω από 8 στους 10 τοποθετούν τον εαυτό τους σε μια από τις κλίμακες που εμπεριέχουν τον όρο «προοδευτικό» (83,5%). Τα υψηλότερα ποσοστά στην κατηγορία αυτή κατέγραψαν όσοι/ες δεν έχουν παιδιά (85,30%), το 84,90% όσων έχουν ηλικία κάτω των 40 ετών και το 84,70% των άγαμων. Αντίθετα, τα χαμηλότερα ποσοστά ανθρώπων που θα τοποθετούσαν τον εαυτό τους στις κλίμακες του «προοδευτικού» βρέθηκαν ανάμεσα σε όσους/ες έχουν παιδιά (77,50%), στους έγγαμους/ες (77,55%) και σε όσους/ες έχουν ηλικία άνω των 40 ετών (78,20%). Σε ότι αφορά το στενό τους οικογενειακό περιβάλλον, σχεδόν οι μισοί θα το τοποθετούσαν στις κλίμακες του «προοδευτικού» (50,8%), ενώ πάνω από 8 στους 10 θα τοποθετούσαν στις ίδιες κλίμακες το φιλικό τους περιβάλλον (85,1%). Πιο συγκεκριμένα, το 57,14% των έγγαμων, το 55,90% όσων έχουν παιδιά και το 53,16% των γυναικών θα χαρακτήριζαν το οικογενειακό τους περιβάλλον «προοδευτικό», ενώ τα μικρότερα ποσοστά στην συγκεκριμένη κατηγορία καταγράφονται μεταξύ των ανδρών (44,40%), όσων έχουν ηλικία άνω των 40 ετών (44,90%) και των άγαμων (47%). Στο επίπεδο του φιλικού τους περιβάλλοντος, το 89,30% όσων έχουν ηλικία κάτω των 40 ετών θα το χαρακτήριζαν «προοδευτικό», με το αντίστοιχο ποσοστό να είναι 87,90% ανάμεσα σε όσους/ες δεν έχουν παιδιά και 87,40% μεταξύ των άγαμων. Τα χαμηλότερα ποσοστά στην κατηγορία αυτή εμφανίζονται μεταξύ εκείνων που έχουν ηλικία άνω των 40 ετών (66,70%), που έχουν παιδιά (75,50%) και που είναι έγγαμοι/ες (75,51%).
Φιλικό Περιβάλλον
– Μονογαμικοί:
Ακόμη, περισσότεροι από 8 στους 10 θα χαρακτήριζαν τον εαυτό τους «μονογαμικό» (84,2%), με τα μεγαλύτερα ποσοστά να καταγράφονται μεταξύ των έγγαμων (86,73%), των γυναικών (86,25%) και όσων δεν έχουν παιδιά (84,20%). Αντίθετα, οι άνδρες (75,80%), όσοι/ες έχουν ηλικία άνω των 40 ετών (82,10%) και όσοι/ες έχουν παιδιά (82,40%) καταγράφουν τα χαμηλότερα ποσοστά στη συγκεκριμένη κατηγορία.
5. Η Ελληνική Κοινωνία
– «Προοδευτική»/ «Συντηρητική»:
Σε ότι αφορά το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας, πάνω από 9 στους 10 θα την τοποθετούσαν σε μια από τις κλίμακες που εμπεριέχουν τον όρο «συντηρητική» (92,9%), με τα μεγαλύτερα ποσοστά στις κλίμακες αυτές να καταγράφονται μεταξύ των γυναικών (94,05%), όσων δεν έχουν παιδιά (93,60%) και όσων έχουν ηλικία κάτω των 40 ετών (93,10%). Αντίθετα, τα χαμηλότερα ποσοστά στις κλίμακες αυτές καταγράφονται μεταξύ των ανδρών (87,90%), των ατόμων ηλικίας άνω των 40 ετών (89,90%) και όσων έχουν παιδιά (90,20%).
– Σεξιστική:
Επιπλέον, σχεδόν 9 στους 10 ερωτώμενους θα χαρακτήριζαν την ελληνική κοινωνία «σεξιστική» (89,6%), με τα μεγαλύτερα ποσοστά να καταγράφονται και πάλι μεταξύ των γυναικών (92,94%), όσων δεν έχουν παιδιά (90,20%) και όσων έχουν ηλικία κάτω των 40 ετών (89%). Αντίθετα, τα χαμηλότερα ποσοστά ανθρώπων που συμφωνούν με την άποψη πως η ελληνική κοινωνία είναι «σεξιστική» εμφανίζονται μεταξύ των ανδρών (76,80%), όσων έχουν παιδιά (84,30%) και των έγγαμων (85,71%).
– Τοξική Αρρενωπότητα:
Επιπρόσθετα, περισσότεροι από 7 στους 10 τοποθετήθηκαν σε μια από τις κλίμακες του «γνωρίζω» τι σημαίνει ο όρος τοξική αρρενωπότητα (72,8%), με τα μεγαλύτερα ποσοστά να καταγράφονται στους άγαμους/ες (79,10%), σε όσους/ες δεν έχουν παιδιά (75,50%) και στις γυναίκες (74,72%). Αντίθετα, όσοι/ες έχουν παιδιά (62,70%), οι έγγαμοι/ες (62,24%) και οι άνδρες (64,60%) καταγράφουν τα χαμηλότερα ποσοστά εκείνων που δηλώνουν πως γνωρίζουν το παραπάνω όρο.
– Ο Ρόλος της Γυναίκας:
Σχετικά με τον ρόλο της γυναίκας, σχεδόν 9 στους 10 τοποθετούνται σε μια από τις κλίμακες του «διαφωνώ» με την άποψη πως ο ρόλος των γυναικών είναι η ανατροφή των παιδιών και η φροντίδα του νοικοκυριού (88,6%), ενώ το ίδιο ρεύμα είναι πλειοψηφικό και σε όλες τις υποομάδες που εξετάζονται στο δείγμα. Τα υψηλότερα ποσοστά διαφωνίας με την άποψη αυτή καταγράφονται στις γυναίκες (91,45%), σε όσους/ες δεν έχουν παιδιά (90,60%) και στους άγαμους/ες (89,30%), ενώ τα χαμηλότερα ποσοστά διαφωνίας καταγράφονται στους άνδρες (83,67%), σε όσους/ες έχουν παιδιά (81,40%) και στους έγγαμους/ες (78,70%).
6. Σχέσεις & Γάμος
– Γάμος:
Στις κλίμακες που τάσσονται «υπέρ» του θρησκευτικού γάμου τοποθετούνται περίπου οι μισοί από τους ερωτώμενους (48,6%), χωρίς ωστόσο αυτό το ρεύμα να είναι πλειοψηφικό, μιας και ένα σημαντικό ποσοστό της τάξεως του 16,8% επέλεξε να μην τοποθετηθεί. Πιο συγκεκριμένα, πλειοψηφικά «υπέρ» του θρησκευτικού γάμου τάσσονται όσοι/ες έχουν παιδιά (56,90%) και οι έγγαμοι/ες (55,10%), ενώ τα χαμηλότερα ποσοστά στις κλίμακες του «υπέρ» εμφανίζονται μεταξύ όσων έχουν ηλικία άνω των 40 ετών (43,60%), όσων δεν έχουν παιδιά (44,90%) και όσων είναι άγαμοι/ες (47%). Επιπλέον, αρνητική στάση απέναντι στην πρόταση σύμφωνα με την οποία «ο γάμος σκοτώνει τον έρωτα» είχε η πλειοψηφία του δείγματος, καθώς περίπου 6 στους 10 τοποθετήθηκαν στις κλίμακες του «διαφωνώ» με την πρόταση αυτή (63,4%). Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι τα υψηλότερα ποσοστά, αν και όχι πλειοψηφικά, όσων συμφωνούν με την πρόταση αυτή καταγράφονται ανάμεσα σε όσους/ες έχουν παιδιά (35,29%), σε όσους/ες έχουν ηλικία άνω των 40 ετών (33,33%) και στους άνδρες (31,31%). Αντίθετα, τα μικρότερα ποσοστά όσων συμφωνούν με την πρόταση αυτή, αν και μειοψηφικά, συναντώνται σε όσους/ες δεν έχουν παιδιά (21,89%), στους άγαμους/ες (23,72%) και σε όσους/ες έχουν ηλικία κάτω των 40 ετών (24,05%).
– Σχέσεις:
Την ίδια στιγμή, περισσότεροι από 5 στους 10 τοποθετήθηκαν σε μια από τις κλίμακες «υπέρ» των ελεύθερων σχέσεων (55,6%), με τα μεγαλύτερα ποσοστά να καταγράφονται στους άνδρες (58,60%), στους ηλικιακά άνω των 40 ετών (57,70%) και στους έγγαμους/ες (56,12%). Αντίθετα, τα χαμηλότερα ποσοστά όσων εκφράστηκαν «υπέρ» των ελεύθερων σχέσεων καταγράφονται στις γυναίκες (54,28%), σε όσους/ες έχουν ηλικία κάτω των 40 ετών (54,30%) και στους έγγαμους/ες (54,40%), παραμένοντας ωστόσο πλειοψηφικά.
– Υποχρεωτική Συνεπιμέλεια:
Τέλος, για το ζήτημα της υποχρεωτικής συνεπιμέλειας, περισσότεροι από 6 στους 10 εκφράστηκαν στις κλίμακες του «υπέρ» (65,1%), και μάλιστα τα ποσοστά του «υπέρ» παραμένουν πλειοψηφικά για όλες τις υποκατηγορίες του δείγματος. Πιο συγκεκριμένα, τα υψηλότερα ποσοστά «υπέρ» της συνεπιμέλειας εντοπίζονται σε όσους/ες έχουν παιδιά (65,70%) και στους έγγαμους/ες (65,31%), ενώ τα μικρότερα στους άγαμους/ες (62,30%), στους ηλικιακά άνω των 40 ετών (62,80%) και σε όσους/ες δεν έχουν παιδιά (63,80%).
[irp]
