Εργασία και καλή ψυχική υγεία: Θεμέλιος λίθος για μια βιώσιμη και ευημερούσα κοινωνία

Η εργασία σήμερα είναι κάτι παραπάνω από έναν τρόπο για να εξασφαλίζει ο εργαζόμενος τα προς το ζην, καθώς αποτελεί ένα βασικό πυλώνα του ευ ζην. Ο σύγχρονος ορισμός της εργασίας, τουλάχιστον στις αναπτυγμένες κοινωνίες, δεν περιλαμβάνει μόνο έναν ικανοποιητικό μισθό αλλά και όλες εκείνες τις παροχές που βοηθούν κάθε άτομο να διατηρεί ισορροπία και καλή ψυχική υγεία στην καθημερινότητά του, άρα και μια καλή ποιότητα ζωής.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) ορίζει την ψυχική υγεία ως «κατάσταση ευεξίας στην οποία οι άνθρωποι μπορούν να πραγματώσουν τις δυνατότητές τους, να ανταπεξέλθουν στην πίεση, να εργαστούν και να συνεισφέρουν στη ζωή της κοινότητας.» Σύμφωνα πάλι με διεθνείς εκθέσεις του Οργανισμού, η κατάθλιψη και το άγχος κοστίζουν σήμερα στην παγκόσμια οικονομία 1 τρισεκατομμύριο δολάρια ετησίως σε απώλεια παραγωγικότητας. Ωστόσο, παρά τον κώδωνα του κινδύνου που κρούουν οι ειδικοί, η ψυχική υγεία παραμένει συχνά ένα θέμα ταμπού στον χώρο της εργασίας  (αλλά και στην προσωπική ζωή) που δεν αντιμετωπίζεται όπως πρέπει. Το αποτέλεσμα;  Εργαζόμενοι που παλεύουν με ζητήματα ψυχολογικής φύσεως, μεταφέροντας αυτό το βάρος και στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο που βαθαίνει διαρκώς.

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Κοινωνική Έρευνα, μια ακαδημαϊκή πολυεθνική έρευνα που διεξάγεται στην Ευρώπη ανά δύο χρόνια, τα δεδομένα της οποίας παρουσιάστηκαν από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ), η χώρα μας καταγράφει τον υψηλότερο μέσο όρο καταθλιπτικών συμπτωμάτων στην Ευρώπη. Η κατάθλιψη είναι μια ψυχική ασθένεια που πλήττει μεγάλο ποσοστό του ελληνικού πληθυσμού και οι εργασιακές συνθήκες φαίνεται πως επηρεάζουν σημαντικά αυτή την ανησυχητική εξέλιξη.

Καλή ψυχική υγεία σημαίνει υγιείς εργαζόμενοι και υγιείς πολίτες

Οι καλές δουλειές και η ευημερία είναι πια έννοιες ταυτόσημες για τους σύγχρονους εργαζόμενους καθώς οι παροχές που υποστηρίζουν την ψυχική υγεία έχουν μετατραπεί από προνόμιο σε αναγκαιότητα στην αγορά εργασίας. Οι εργαζόμενοι αναμένουν πλέον από τους εργοδότες τους τη στήριξη της ψυχικής υγείας, ως έναν βασικό παράγοντα που καθορίζει το ιδανικό εργασιακό περιβάλλον. 

Έρευνα του jobseeker.com με τίτλο «Good Jobs of the Future» αποδεικνύει πως ένα πολύ υψηλό ποσοστό -77% των επαγγελματιών που ερωτήθηκαν- αξιολογεί πλέον τις παροχές που στηρίζουν την ψυχική υγεία, όπως τη ευελιξία και τα προγράμματα ευεξίας, ως απαραίτητες για την ικανοποίηση από την εργασία του.

Η ψυχική υγεία είναι ζήτημα με μακροπρόθεσμες επιπτώσεις σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.

Μια κουλτούρα που προάγει την καλή ψυχική υγεία, ενισχύει τη σταθερότητα  και την ψυχική ανθεκτικότητα κάθε ατόμου αλλά και όλου του κοινωνικού συνόλου καθώς, ας μην ξεχνάμε, πως η ψυχική υγεία είναι πάνω απ’όλα ένα σοβαρό θέμα δημόσιας υγείας. Τι λένε όμως οι Έλληνες εργαζόμενοι για αυτό το θέμα;

Μεγάλη έρευνα που πραγματοποιήθηκε από την Εrnst & Young Ελλάδος, την Hellas EAP και το Εργαστήριο Πειραματικής Ψυχολογίας του Τμήματος Ψυχολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών κατέληξε στο εξής σημαντικό συμπέρασμα: το θετικό εργασιακό περιβάλλον και η ψυχική υγεία είναι πια εξαιρετικά σημαντικά για τους Έλληνες εργαζόμενους, με τρεις στους τέσσερις (75%) να δηλώνουν ότι ενδιαφέρονται περισσότερο για την ψυχική υγεία, σε σχέση με το παρελθόν, τόσο τη δική τους, όσο και των άλλων.

Οι Έλληνες εργαζόμενοι αναμένουν πια  μια κουλτούρα σεβασμού του χρόνου τους μέσα από νέους τρόπους εργασίας (π.χ τηλεργασία), εκπαιδεύσεις σε θέματα διαχείρισης άγχους καθώς και καλή επικοινωνία με ανώτερα στελέχη που αναγνωρίζουν τη σημασία της καλής ψυχικής υγείας στο εργασιακό περιβάλλον.

Το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Ιδεών και Πολιτικών «ΕΝΑ», μια ανεξάρτητη δεξαμενή σκέψης για θέματα δημόσιου διαλόγου προτείνει συγκεκριμένες πολιτικές που μπορούν να ενισχύσουν την ψυχική υγεία στην εργασία, όπως: 

• Εξάλειψη των ανισοτήτων, της παρενόχλησης, της βίας σε οποιαδήποτε μορφή (σωματική, λεκτική, παθητική επιθετικότητα), με ταυτόχρονη ενίσχυση της ισότητας και της αξιοκρατίας στον εργασιακό χώρο.
• Αύξηση μισθών καθώς και μέριμνα για παροχές σε εργαζόμενες και εργαζόμενους που φροντίζουν τρίτα άτομα (παιδιά, ηλικιωμένους, ασθενείς κ.λ.π.).
• Νομοθέτηση άδειας και για λόγους ψυχικής υγείας καθώς και πρόσβαση σε γιατρό, νοσηλευτή και ψυχολόγο εργασίας με διασφάλιση προσωπικών δεδομένων και του ιατρικού απορρήτου.
• Ενσωμάτωση οδηγιών του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ψυχική υγεία στην εργασία, στις υπηρεσίες υγείας.
• Ενίσχυση συμπεριληψιμότητας ατόμων με ψυχοκοινωνικά προβλήματα σε όλο το φάσμα των επαγγελματικών δραστηριοτήτων με την ανάλογη υποστήριξη.

Κάθε πρωτοβουλία για καλή ψυχική υγεία συμβάλλει στην ενδυνάμωση της κοινωνικής πολιτικής στην Ελλάδα, η οποία είναι αλήθεια πως έχει περάσει από συμπληγάδες τα τελευταία χρόνια.  Προς αυτή την κατεύθυνση, το Υπουργείο Υγείας, με πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας δημιούργησε και λειτουργεί Κέντρα Ημέρας Υποστήριξης Εργαζομένων, στην Αττική και στη Θεσσαλονίκη. Τα Κέντρα αυτά στοχεύουν τόσο στην προαγωγή της ψυχικής υγείας και της ευεξίας των εργαζομένων, όσο και στη διαχείριση ζητημάτων ψυχικής υγείας στους χώρους εργασίας.

Τα Κέντρα Ημέρας Υποστήριξης Εργαζομένων προσφέρουν δωρεάν υπηρεσίες για την προώθηση της ψυχικής υγείας του εργαζόμενου πληθυσμού και υποστηρίζονται επιστημονικά από ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχίατρους, επισκέπτες υγείας κ.α. Βασικός σκοπός της λειτουργίας τους είναι  η ενίσχυση της ψυχικής υγείας και ευεξίας, η αντιμετώπιση ψυχοκοινωνικών κινδύνων στον χώρο εργασίας, η αλλαγή της οργανωσιακής κουλτούρας στον χώρο εργασίας και η καθοδήγηση  των εργαζομένων από ειδικούς.

Παρά όμως τις καλές προθέσεις και τα όποια μικρά βήματα εκσυγχρονισμού, οι Έλληνες παραμένουν απαισιόδοξοι για το παρόν και το μέλλον τους. Τα ευρήματα πρόσφατης έρευνας του Eurofound, του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη Βελτίωση των Συνθηκών διαβίωσης και Εργασίας, κατατάσσουν τους Έλληνες πολίτες στην τελευταία ευρωπαϊκή θέση σχεδόν σε όλους τους δείκτες που αφορούν την ποιότητα ζωής, την οικονομική κατάσταση και την αισιοδοξία για το μέλλον.

Η ψυχική υγεία τίθεται στο επίκεντρο αυτής της διαπίστωσης καθώς η επιβαρυμένη ψυχολογία  σε συνδυασμό με τις μη ικανοποιητικές εργασιακές συνθήκες και τις κακές δημοσιονομικές προοπτικές δεν αφήνουν χαραμάδα αισιοδοξίας για τους περισσότερους Έλληνες.

Η αξιοπρεπής εργασία, η ψυχική ισορροπία και η αισιοδοξία δεν αφορούν μόνο το παρόν και το μέλλον των εργαζομένων αλλά, σχεδόν, όλου του κοινωνικού συνόλου. Οι εργαζόμενοι, δηλαδή οι άνθρωποι που βρίσκονται στην πιο παραγωγική τους ηλικία είναι οι στυλοβάτες του κοινωνικού οικοδομήματος και, αν κρίνουμε από τις χώρες που το έχουν ήδη αντιληφθεί, είναι ο βασικός μοχλός κοινωνικής ανάπτυξης και ευημερίας.