Με αφορμή τις ανακοινώσεις του πρωθυπουργού στη 88η ΔΕΘ για τα μέτρα στεγαστικής πολιτικής που πρόκειται να τεθούν σε εφαρμογή το επόμενο διάστημα, ένα σημείο που εμφανίζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι αυτό της “Κοινωνικής Αντιπαροχής”. Όμως πώς ακριβώς λειτουργεί; Το κράτος είναι αυτό που παραχωρεί δημόσια περιουσία σε ιδιώτες για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, το οποίο θα ορίζεται από την εκάστοτε πρόσκληση/διαγωνισμό. Σκοπός του μέτρου της Κοινωνικής Αντιπαροχής είναι η αξιοποίηση δημόσιας περιουσίας για την ανέγερση μαζικών υποδομών στέγασης, μέρος των οποίων θα προορίζεται για κοινωνική στέγαση.
Τα πρώτα οικόπεδα που πρόκειται να αξιοποιηθούν είναι οικόπεδα της ΔΥΠΑ προκειμένου να κατασκευαστούν 2.500 κοινωνικές κατοικίες για 5.000 ωφελούμενους νέους ηλικίας μέχρι 39 ετών. Από τα οικόπεδα αυτά, τα 11 προέρχονται από τον Οργανισμό Εργατικής Κατοικίας (ΟΕΚ) και βρίσκονται σε περιοχές όπως Κηφισιά, Παιανία, Μαρούσι, ενώ κάποια αφορούν άλλα αστικά κέντρα της χώρας (Λάρισα, Πάτρα, κ.λπ.). Σύμφωνα με καταγραφή που έγινε για την εφαρμογή του προγράμματος, έχουν εντοπιστεί 98 κατάλληλα οικόπεδα εντός σχεδίου, εκ των οποίων το 1/3 βρίσκεται στην Αττική. Στα τέλη του 2024 αναμένεται να ξεκινήσουν οι διαγωνισμοί για την ανάδειξη των ανάδοχων (ιδιωτών κατασκευαστών) και από το 2025-2026 θα αρχίσει η ανέγερση των κατοικιών. Προς τα τέλη του 2026 και στις αρχές του 2027 αναμένεται η μίσθωση των κατοικιών σε ωφελούμενους, η οποία προβλέπεται να είναι με χαμηλότερο ενοίκιο.
Παρόλο που το αφήγημα γύρω από το μέτρο της Κοινωνικής Αντιπαροχής φαίνεται να αφορά στην “ανακούφιση” της στεγαστικής επισφάλειας πολλών ατόμων, και δη νέων, στην πραγματικότητα προκύπτουν αρκετοί προβληματισμοί για το περιεχόμενό του. Συγκεκριμένα:
- Δεν λύνεται άμεσα το στεγαστικό πρόβλημα στην Ελλάδα: η διαδικασία της κατασκευής πολυκατοικιών προβλέπεται να διαρκέσει για τουλάχιστον μια διετία.
- Σημαντικό μέρος εκμετάλλευσης του κτιρίου, της τάξης του 30-60%, θα πηγαίνει στον ανάδοχο κατασκευαστή. Επομένως, η έννοια της αντιπαροχής, ουσιαστικά, δεν υφίσταται, αφού το κράτος δεν θα έχει έσοδα ούτε θα λαμβάνει ως ιδιοκτησία του κάποια διαμερίσματα.
- Τα έσοδα από τη μίσθωση κοινωνικών κατοικιών θα πηγαίνουν σε εργολάβους: Μέσα από τον τρόπο λειτουργίας της αντιπαροχής οι άμεσα ωφελούμενοι είναι οι κατασκευαστικές εταιρείες, όχι το κράτος.
Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να σημειωθεί ότι το μέτρο της κοινωνικής αντιπαροχής δεν αναφέρει πουθενά ότι προορίζεται για ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, αλλά αναφέρεται γενικά σε κοινωνική στέγαση νέων, το οποίο έχει ήδη υπάρξει με πολλές παραλλαγές (π.χ. «Σπίτι Μου», «Κάλυψη»). Τα κριτήρια που τίθενται (οικονομικά, κοινωνικά) για την ένταξη στο πρόγραμμα δεν είναι διατυπωμένα με σαφήνεια ώστε να διαπιστώσουμε ότι πρόκειται, πράγματι, για ένα μέτρο κοινωνικής στέγασης.
Παράλληλα, δεν δίνονται συγκεκριμένοι λόγοι για την επιλογή των μεγάλων αστικών κέντρων για την οικοδόμηση κατοικιών, εκ των οποίων ένα σημαντικό μέρος θα είναι στην Αθήνα, η οποία έχει «βουλιάξει» από κατοικίες προ πολλού. Η πρόθεση, παράλληλα, παραχώρησης κοινωνικών κατοικιών μέσω του συγκεκριμένου μέτρου κρίνεται όχι μόνο μακρόπνοη, αλλά και αμφίβολη: οι μέχρι τώρα ανακοινώσεις περί ενεργοποίησης της κοινωνικής αντιπαροχής έχουν εστιάσει κυρίως στο κομμάτι των συμφωνιών μεταξύ ιδιωτικού-δημοσίου τομέα και πολύ λιγότερο στους όρους στέγασης των ωφελούμενων. Φαίνεται, δηλαδή, ότι ακόμα και το περιεχόμενο της κοινωνικής στέγασης έχει παραμεληθεί, αφού δεν δίνονται σαφείς πληροφορίες για τους ωφελούμενους ή την προοπτική του προγράμματος, γεγονός που αναδεικνύει μια ψευδεπίγραφη στεγαστική πολιτική. Τα αίτια, λοιπόν, γύρω από την οικοδόμηση κοινωνικών κατοικιών παραμένουν προσχηματικά και αντανακλούν μια “κοινωνική” πολιτική που βασίζεται στην όλο και αυξανόμενη ιδιωτικοποίηση και μείωση της κρατικής παρουσίας σε κοινωνικά θέματα.