5η ετήσια έκθεση της Γ.Γ.Ι.Α.Δ. για τη βία κατά των γυναικών

Από την Εισαγωγή

Η Ετήσια Έκθεση της Γενικής Γραμματείας Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΓΓΙΑΔ), για τη βία κατά των γυναικών, η οποία συντάσσεται για 5η συνεχή χρονιά, έχει πλέον παγιωθεί και αποτελεί θεσμό βασικών πεπραγμένων, πολιτικών και δράσεων της ΓΓΙΑΔ, ένα σημαντικό ορόσημο καταγραφής και αποτύπωσης για ένα από τα πιο κρίσιμα κοινωνικά ζητήματα της εποχής μας, αυτό της έμφυλης βίας. Η βία σε όλες τις εκδοχές της, ορατή και αόρατη, κατά των γυναικών, δεν είναι ένα ζήτημα μόνο ατομικών δικαιωμάτων και προστασίας, δεν αφορά μόνο τις γυναίκες που την υφίστανται ως συστατικό στοιχείο της έμφυλης υποκειμενικότητάς τους, αλλά αποτελεί μέτρο δημοκρατικότητας των κοινωνιών και ευρύτερο κοινωνικό φαινόμενο που επηρεάζει την κοινωνική συνοχή, την υγεία και την ευημερία ολόκληρης της κοινωνίας.

Η περίοδος αναφοράς των δράσεων των Φορέων της παρούσας έκθεσης είναι από το Νοέμβριο του 2023 έως τον Σεπτέμβριο του 2024. Ως προς τα στατιστικά στοιχεία του Δικτύου Δομών και Γραμμής ΣΟΣ 15900 και για την καλύτερη συγκριτική αποτύπωσή τους αποδίδονται σε δύο περιόδους ξεχωριστά, και καλύπτουν η πρώτη την περίοδο Ιανουαρίου-Δεκεμβρίου του 2023 και η δεύτερη την περίοδο Ιανουαρίου-Σεπτεμβρίου του 2024. Τέλος ως προς τα διοικητικά δεδομένα από αρμόδιους κρατικούς φορείς (ΕΚΚΑ, Ελληνική Αστυνομία, Δικαιοσύνη, Φυλακές κλπ) περίοδος αναφοράς ορίζεται ο Ιανουάριος –Δεκέμβριος του 2023. Στην έκθεση καταγράφονται οι τάσεις, οι προκλήσεις και οι προσπάθειες που καταβάλλονται από την ΓΓΙΑΔ, το ΚΕΘΙ, το Δίκτυο Δομών, τις αρμόδιες επιτροπές Ισότητας των Περιφερειών, Δήμων και Πανεπιστημίων της χώρας για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας σε όλες τις μορφές της.

Η υπάρχουσα δομή ακολουθεί τα βήματα της 4ης ετήσιας Έκθεσης. Στο Κεφάλαιο Α’, γίνεται μια σύντομη παρουσίαση του Υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας και της Γενικής Γραμματείας Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων καθώς και του ΚΕΘΙ Ακολούθως, το Κεφάλαιο Β΄ υπογραμμίζει τις εξελίξεις σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο με σημεία αιχμής, την Στρατηγική για την Ισότητα των Φύλων 2024-2029 του Συμβουλίου της Ευρώπης και των έξι αξόνων στους οποίους διαρθρώνεται, ένας εκ των οποίων αποτέλεσε και την βάση για το κεντρικό θέμα της φετινής έκθεσης σχετικά με τις γεωπολιτικές συγκρούσεις και τη βία κατά των γυναικών.

Η σύσταση Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων για την καταπολέμηση της διαδικτυακής βίας κατά των γυναικών και κοριτσιών που διευκολύνεται από την τεχνολογία και η προσπάθεια για πιο ουσιαστική εφαρμογή της Σύμβασης της Κων/πολης, όπως και η δημιουργία Δικτύου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την πρόληψη της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας, στο οποίο συμμετέχει και η ΓΓΙΑΔ, αποτελούν σημαντικά επίσης ορόσημα για την φετινή χρονιά.

Εξίσου σημαντική είναι και η Οδηγία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 2024/1385, για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της εξ οικείων βίας, η οποία εισάγει κρίσιμες αλλαγές στη νομοθεσία σχετικά με την ισότητα των φύλων, θέτοντας μέτρα για την καταπολέμηση διαφόρων μορφών βίας κατά των γυναικών, συμπεριλαμβανομένης της ενδοοικογενειακής βίας, της σεξουαλικής παρενόχλησης και της παρενοχλητικής παρακολούθησης. Την ίδια λογική ακολουθεί και η έτερη Οδηγία (ΕΕ) 2024/1712 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση της οδηγίας 2011/36/ΕΕ, για την πρόληψη και την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και για την προστασία των θυμάτων της.

Αντίστοιχα, το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων, (EIGE), το ευρωπαϊκό κέντρο γνώσης και τεκμηρίωσης γύρω από την ισότητα των φύλων, προχώρησε σε δύο δημοσιεύσεις κατά την περίοδο αναφοράς της 5ης Έκθεσης για την πρόσβαση των γυναικών που φεύγουν από εμπόλεμες καταστάσεις στη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία στην ΕΕ καθώς και τις Μεθοδολογικές Κατευθύνσεις: Συλλογή διοικητικών δεδομένων σχετικά με τη βία κατά των γυναικών και την ενδοοικογενειακή βία. Μέσα από τη δημιουργία 13 δεικτών σχετικά με τη συντροφική βία (intimate partner violence), το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων στοχεύει στην καθοδήγηση συλλογής σχετικών στατιστικών δεδομένων από τους τομείς της αστυνομίας και της δικαιοσύνης.

Σε ό,τι αφορά στις θεσμικές, νομοθετικές εξελίξεις σε εθνικό επίπεδο ο Νόμος 5090/2024 για τον εκσυγχρονισμό του νομοθετικού πλαισίου για την πρόληψη και την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας, αποτελεί τροποποίηση του Ν.3500/2006, επιφέροντας σημαντικές τροποποιήσεις στον Ποινικό Κώδικα, τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας καθώς και στο Ν.3500/2006 επιφέροντας ουσιώδεις αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο για την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας. Αναφορικά με τις εξελίξεις σε εθνικό επίπεδο εντάσσονται και οι συστάσεις της GREVIO και της Επιτροπής των Μερών ως προς την εφαρμογή της Σύμβασης της Κων/πολης, τις οποίες η χώρα μας οφείλει να υλοποιήσει καθώς και η αξιολόγηση της χώρας και των συστάσεων που απευθύνει η Επιτροπή CEDAW, η αξιολογητική αρχή, για την υποβολή της 8ης και 9ης Εθνικής Περιοδικής Έκθεσης. Τέλος, για την υποβολή της εθνικής έκθεσης της χώρας μας στο πλαίσιο της εφαρμογής της Διακήρυξης και Πλατφόρμας Δράσης του Πεκίνου, αναμένεται αξιολόγηση από την Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για το Καθεστώς των Γυναικών (Commission on the Status of Women/CSW).

Στο Κεφάλαιο Γ΄, εντάξαμε ως κεντρικό θέμα τις γεωπολιτικές συγκρούσεις σε σχέση με την ενίσχυση της έμφυλης βίας και τις επιπτώσεις αυτής στις ζωές των γυναικών. Παράλληλα αναφέρονται κείμενα αναφοράς διεθνούς εμβέλειας και αποδοχής, ως προς την ανάγκη ενίσχυσης και ενδυνάμωσης του ρόλου των γυναικών στις σύγχρονες γεωπολιτικές προκλήσεις και ως προς την αντιμετώπιση αυτών. Κείμενα όπως, η νέα Στρατηγική του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Ισότητα των Φύλων 2024-2029, η οποία αξιοποιήθηκε ως κείμενο βάσης για την συγγραφή της ενότητας, και ιδιαίτερα ο άξονας 5 της Στρατηγικής, εξασφάλιση της ενδυνάμωσης των γυναικών και της ισότητας των φύλων σε σχέση με τις παγκόσμιες γεωπολιτικές προκλήσεις, καθώς και η Πλατφόρμα Δράσης του Πεκίνου και η Ατζέντα «Γυναίκες, Ειρήνη και Ασφάλεια» του ΟΗΕ, δηλώνουν την προσπάθεια για την οριζόντια συμμετοχή των Γυναικών, όχι μόνο ως θύματα/επιβιώσασες της βίας αλλά και ως δυναμικοί φορείς οικοδόμησης της ειρήνης και του τερματισμού των συγκρούσεων. Για πρώτη φορά η χώρα μας εκπόνησε το 1ο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τις Γυναίκες, την Ειρήνη και την Ασφάλεια (ΕΣΔΓΕΑ) 2023-2028, στο πλαίσιο της υποψηφιότητάς της για τη θέση μη μόνιμου μέλους του ΣΑΗΕ (2025 2026), αλλά και ενόψει της συμπλήρωσης, το 2025, 25 χρόνων από την περίφημη Απόφαση 1325. Το ΕΣΔΓΕΑ συνετάχθη με γνώμονα α) την οριζόντια ενσωμάτωση της έμφυλης διάστασης στο σύνολο των εθνικών πολιτικών (gender mainstreaming) και, ως εκ τούτου, β) την ενίσχυση της συνοχής των εθνικών πολιτικών, εσωτερικών και εξωτερικών.

Στο Κεφάλαιο Δ’, υπό τον τίτλο Νέο ΕΣΔΙΦ 2021-2024 και νέα υποέργα της ΓΓΙΑΔ, εντάσσονται το Panic Button, η έως τώρα εφαρμογή του, το ενεργό επιδοτούμενο πρόγραμμα συνεργασίας με την ΔΥΠΑ, το οποίο υφίσταται από τον Σεπτέμβριο του 2022 και περιλαμβάνει τη δημιουργία 10.000 νέων θέσεων εργασίας πλήρους απασχόλησης για άτομα που ανήκουν στις ευπαθείς και ειδικές ομάδες του πληθυσμού, μεταξύ των οποίων είναι και οι γυναίκες θύματα έμφυλης ή/και ενδοοικογενειακής βίας που εξυπηρετούνται από τις δομές του δικτύου της ΓΓΙΑΔ. Παράλληλα μέσω του «Ειδικού Βοηθήματος Ευάλωτων Ομάδων» της ΔΥΠΑ οι γυναίκες θύματα έμφυλης ή /και ενδοοικογενειακής βίας είναι δικαιούχες ειδικού βοηθήματος, ενώ η Κοινή δράση με τίτλο, «Ανεξάρτητη Δυνατή Ελεύθερη» της ΔΥΠΑ με τα Υπουργεία Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας και Προστασίας του Πολίτη για τη στήριξη των κακοποιημένων γυναικών έχει στόχο να δημιουργήσει νέες ευκαιρίες απασχόλησης και να ενισχύσει την οικονομική ανεξαρτησία των γυναικών που επιθυμούν να απομακρυνθούν από το κακοποιητικό τους περιβάλλον. Σημαντική δράση σε σχέση με την προστασία των γυναικών θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας και στο πλαίσιο υλοποίησης του Μνημονίου Συνεργασίας, μεταξύ ΓΓΙΑΔ και Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ξενοδόχων (ΠΟΞ), η ΓΓΙΑΔ έχει τη δυνατότητα δωρεάν χρήσης καταλυμάτων της ΠΟΞ, τα οποία θα λειτουργούν επικουρικά προς τους ξενώνες του δικτύου για την κάλυψη έκτακτων αναγκών παροχής άμεσης φιλοξενίας σε γυναίκες θύματα ενδοοικογενειακής βίας και τα παιδιά τους.

Τέλος, σε αυτή την ενότητα θα συναντήσουμε και την προσπάθεια της ΓΓΙΑΔ να ανταποκριθεί στο αίτημα των καιρών για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης από την οπτική του φύλου, δημιουργώντας σε πρώτη φάση Ομάδα έργου η οποία εκπόνησε ένα θεματικό οδηγό για τις έμφυλες επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης και αντίστοιχες προτάσεις πολιτικής. Η ΓΓΙΑΔ από την πλευρά της συνέβαλε στην ανάδειξη της έμφυλης διάστασης της μετανάστευσης ως απόρροια κλιματικής κρίσης και της έμφυλης βίας.

Αναφορικά με τις Δράσεις επιμόρφωσης σε επαγγελματίες η ΓΓΙΑΔ σε συνεργασία με το Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (ΚΕΘΙ) και την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες διοργάνωσε επιμορφωτικά σεμινάρια σε διάφορες περιοχές της χώρας με θεματικές που κάλυπταν ένα ευρύ πεδίο που αφορά στην πρόληψη και την αντιμετώπιση της έμφυλης βίας σε θεσμικό επίπεδο αλλά και με αναφορά στους παράγοντες που ενισχύουν το φαινόμενο και τρόπους καταπολέμησης αυτού με έμφαση στον προσφυγικό πληθυσμό. Στο ίδιο πλαίσιο συνεργασίας ΓΓΙΑΔ και ΕΚΔΔΑ προέβησαν στον σχεδιασμό εκπαιδευτικού φακέλου με τίτλο «Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης» και στην επικαιροποίηση ήδη υπαρχόντων εκπαιδευτικών φακέλων.

Στο Κεφάλαιο Ε΄, όπως και στην 4η Έκθεση εντάσσονται οι Δράσεις της ΓΓΙΑΔ και του ΚΕΘΙ αρχικά για την αντιμετώπιση της βίας κατά των Γυναικών. Δράσεις που έλαβαν χώρα είτε μέσω της ΓΓΙΑΔ είτε μέσω του Δικτύου Δομών. Παράλληλα, αναφέρεται το έργο του ΚΕΘΙ για την Επίβλεψη/Παρακολούθηση και Συντονισμό των Δομών του Δικτύου για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Έμφυλης Βίας», τις επιμορφωτικές του δράσεις σε στελέχη των δομών του Δικτύου της ΓΓΙΑΔ καθώς και τις παρεχόμενες υπηρεσίες διερμηνείας, το επιμορφωτικό του πρόγραμμα για τη βία και παρενόχληση στον κόσμο της εργασίας και τέλος η πρόσφατη σημαντική μελέτη για τη διαδικτυακή βία κατά νεαρών γυναικών. Ως προς το έργο των ΠΕΠΙΣ και ΔΕΠΙΣ διαπιστώνεται η προσπάθεια εμπλουτισμού των δράσεών τους, προσπάθεια που καλύπτει ένα ευρύ φάσμα επιλογών, στο πλαίσιο πάντα των δυνατοτήτων του εκάστοτε δήμου. Στην ενότητα αυτή, θα συναντήσουμε επίσης για πρώτη φορά, δράσεις των Επιτροπών Ισότητας των Φύλων και Καταπολέμησης των Διακρίσεων (ΕΙΦΚΔ) των ΑΕΙ, κατόπιν καλέσματος εκ μέρους της ΓΓΙΑΔ για ένταξη των δράσεών τους στην 5η Έκθεση. Στο κάλεσμα ανταποκρίθηκαν για φέτος 3 Επιτροπές Ισότητας των Φύλων, ενώ ευελπιστούμε για την αύξησή τους στην επόμενη ετήσια έκθεση.

Στο τελευταίο Κεφάλαιο ΣΤ΄, όπως και στις προηγούμενες εκθέσεις, παρουσιάζονται από το Δίκτυο Δομών και της Τηλεφωνικής Γραμμής SOS 15900 και το Παρατηρητήριο Ισότητας των Φύλων της ΓΓΙΑΔ, τα στατιστικά στοιχεία που αφορούν στις μορφές βίας κατά των γυναικών, όπως
καταγράφονται από τους αρμόδιους κρατικούς φορείς, την Ελληνική Αστυνομία (ΕΛΑΣ), τις δικαστικές αρχές, το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ) κ.α.. Δεν πρόκειται απλά για αριθμούς αλλά για καταγεγραμμένες γυναίκες όλων των ηλικιών ανεξαρτήτως μόρφωσης, εθνότητας, φυλής, άλλων κοινωνικών χαρακτηριστικών που ήλθαν αντιμέτωπες με τη βία συζύγου, συντρόφου νυν και πρώην κοκ. Η στατιστική αποτύπωση των περιστατικών και η χρονική διάκρισή τους, επιτρέπει την καλύτερη συγκριτική κατανόηση και ερμηνεία των στοιχείων, η οποία με την σειρά της μπορεί να αξιοποιηθεί για τη βελτίωση των ήδη παρεχόμενων υπηρεσιών και την εφαρμογή νέων.

Τέλος, όπως και στην 4η Έκθεση και φέτος αξιοποιείται κυρίως ο όρος του θύματος έναντι του/της επιβιώσαντος/σασας έμφυλης βίας. Ωστόσο, όπου αναφέρεται η έννοια θύμα μπορεί να νοηθεί και η αντίστοιχη χρήση της έννοιας επιβιώσας/σασα ή και το αντίστροφο, εκτός εάν υπάρχει στοχευμένη διαφοροποίηση προς την μία ή την άλλη έννοια.

Με βάση τις παραπάνω διαπιστώσεις και επισημάνσεις και με γνώμονα τον σεβασμό και την προάσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών, την ενίσχυση πολιτικών για την πρόληψη και εξάλειψη της έμφυλης βίας και τη βελτίωση και ενίσχυση σε υπηρεσίες υποστήριξης, προχωράμε με βήματα σταθερά, για την επίτευξη των στόχων. Η ετήσια έκθεση συνιστά παράλληλα ένα κάλεσμα προς κάθε κατεύθυνση για ανάληψη δράσης, για συνεργασία στην κοινή μας προσπάθεια για την οικοδόμηση μιας κοινωνίας ελεύθερης από βία, όπου οι γυναίκες θα μπορούν να ζουν με ασφάλεια και αξιοπρέπεια.

5η Ετήσια Έκθεση για τη Βία κατά των Γυναικών