Οι θεωρίες των κύκλων των κοινωνικών κινημάτων

Επιμέλεια – Απόδοση κειμένου: Τομπέα Ελένη

Όσοι εμπλέκονται σε κοινωνικά κινήματα μοιράζονται μια κοινή εμπειρία: μερικές φορές, όταν ένα θέμα αιχμαλωτίζει την κοινή γνώμη ή ένα απρόσμενο συμβάν πυροδοτεί ένα κύμα μαζικών διαδηλώσεων, μπορεί να υπάρξουν περίοδοι έντονης δραστηριοποίησης, κατα τις οποίες νέα μέλη σπεύδουν να ενταχθούν στα κινήματα. Αυτές όμως οι εξαιρετικές συνθήκες συχνά ακολουθούνται από εντελώς αντίθετες συνθήκες, όταν δηλαδή οι αριθμοί των ακτιβιστών λιγοστεύουν και οι υποστηρικτές των ακτιβιστικών κινημάτων αγωνίζονται για να τραβήξουν την προσοχή του κόσμου.

Κατά τη διάρκεια αυτών των περιόδων ύφεσης, όσοι έχουν βιώσει την επιτυχία μιας κορυφαίας στιγμής, αισθάνονται αποθαρρυμένοι και απαισιόδοξοι. Τα σκαμπανεβάσματα των κοινωνικών κινημάτων είναι δύσκολο να διαχειριστούν. Ακτιβιστές που αγωνίζονται για τα ζητήματα της ανισότητας και της οικονομικής δικαιοσύνης έχουν δει αυτό το μοτίβο στον απόηχο του κινήματος Occupy Wall Street. Πολλοί ακτιβιστές για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής έχουν αντιμετωπίσει επίσης τις δικές τους περιόδους κατήφειας μετά από μεγάλες διαδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία έτη.

Δυστυχώς, αυτές οι διακυμάνσεις των λαϊκών κινημάτων δεν είναι δυνατόν να αποφευχθούν. Σε αντίθεση με την οργάνωση μιας κοινότητας, η οποία επικεντρώνεται στην αργή και σταθερή οικοδόμηση των οργανωτικών δομών, ένα μοτίβο έξαρσης και αποδυνάμωσης είναι εγγενές στα μαζικά κινήματα διαμαρτυρίας.

Οι διαμαρτυρίες ευρείας κλίμακας μπορεί να έχουν ένα μεγάλο αντίκτυπο στην κοινή συνείδηση, ποτέ όμως δεν μπορούν να διατηρηθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το γεγονός όμως αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχουν υψηλή αξία. Το κίνημα της Αμερικής για τα πολιτικά δικαιώματα , για παράδειγμα, κατάφερε να γίνει επιτυχές λόγω των μαζικών κινητοποιήσεων και της καινοτόμου μη-βίαιης δράσης. Αυτό αποτελεί μία πρόκληση: χωρίς την κατανόηση των κύκλων των λαϊκών κινημάτων, είναι δύσκολο να καταπολεμηθεί η απελπισία.

Για τον Bill Moyer, εκπαιδευτή και ειδικό στη στρατηγική, ο οποίος γνώρισε από πρώτο χέρι μερικούς από τους κύκλους κινημάτων ορόσημο της δεκαετίας του 1960 και του 1970 (εργάστηκε σε κινήματα του Martin Luther King) τα ζητήματα αυτά έγιναν έργο ζωής. Η κληρονομιά του Moyer είναι ένα μοντέλο οκτώ σταδίων για το πώς τα λαικά κινήματα μπορούν να ξεπεράσουν το στάδιο της απελπισίας και της περιθωριοποίησης ώστε να αλλάξουν την κοινωνία – ένα πλαίσιο γνωστό ως Movement Action Plan ή MAP.

Δεν ήταν όμως μόνο ο Moyer που πρότεινε ότι τα κινήματα προχωρούν και εξελίσσονται σε στάδια. Εντός του ακαδημαϊκού πεδίου της θεωρίας του κοινωνικού κινήματος, η οποία γνώρισε σημαντική ανάπτυξη στις δεκαετίες του 1970 και του 1980, μελετητές είχαν την ευκαιρία να εκτιμήσουν την κοινωνική αλλαγή που συμβαίνει μέσα σε αυτό που ο κοινωνιολόγος Sidney Tarrow αποκαλεί “cycles of contention”.

Με βάση την εργασία των θεωρητικών συμπεριλαμβανομένων των Herbert Blumer και Charles Tilly, το τυπικό ακαδημαϊκό πεδίο υποστηρίζει ότι τα κινήματα περνούν από τέσσερα στάδια:

1) Emergence – Eμφάνιση (Ανάδυση),

2) Coalescence -Συνένωση (Συνάσπιση),

3) Βureaucratization – Γραφειοκρατικοποίηση

και

4) Decline – Πτώση.

Το τελευταίο στάδιο, δεν είναι κατ ‘ανάγκην αρνητικό: τα κινήματα μερικές φορές ηττούνται ή καταστέλλονται, αλλά άλλες φορές μαραζώνουν επειδή έχουν κερδίσει τα βασικά τους αιτήματα.

Εκτός από την ακαδημαϊκή κοινότητα, διάφοροι ακτιβιστές έχουν προσφέρει τις δικές τους σκέψεις πάνω στο ζήτημα. Στην έκδοση της 9ης Μαρτίου 1921 του βιβλίου “Young India” , ο Μαχάτμα Γκάντι έγραψε «Κάθε καλό και επιτυχές κίνημα περνάει από πέντε στάδια: Αδιαφορία, γελοιοποίηση, κακοποίηση, καταστολή και σεβασμό».

Ο Γκάντι πίστευε ότι οι διαμαρτυρόμενοι ενισχύονται από τις δοκιμασίες που υπομένουν. «Κάθε κίνημα που επιβιώνει την καταστολή, ήπια ή σοβαρή, χωρίς εξαίρεση απαιτεί πάντα τον σεβασμό, το οποίο αποτελεί ένα άλλο όνομα για την επιτυχία».

Τα τελευταία χρόνια, ο Βρετανός συγγραφέας και ακτιβιστής Tim Gee προτείνει ένα μοντέλο τεσσάρων σταδίων που βασίζεται σε μια λαϊκή ρήση που αντικατοπτρίζει το αίσθημα του Γκάντι. Αυτή η εκδοχή αναφέρει “Πρώτα θα σε αγνοήσουν, μετά θα γελάσουν με σένα, ύστερα θα σε πολεμήσουν, μετά θα κερδίσεις».

Όλα αυτά τα διαφορετικά μοντέλα έχουν κάποια αξία, αλλά επίσης παρουσιάζουν προβλήματα. Ένα πρόβλημα, το οποίο σημειώνει ο Gee, είναι ότι οι διάφορες προτάσεις για τα διαδοχικά στάδια των κινημάτων μεταφέρουν μια αίσθηση «υπονοούμενης αναποφευξιμότητας». Οι ακαδημαϊκές θεωρίες, ιδίως, προτείνουν ένα είδος γραμμικής εξέλιξης που δεν αντικατοπτρίζει την εμπειρία εκείνων που ουσιαστικά ζουν τους κύκλους των ακτιβιστικών κινημάτων.

Το Μοντέλο MAP του Moyer προτείνει επίσης μια εξέλιξη από την οποία περνάνε τα επιτυχημένα κινήματα. Κατά τη διάρκεια των οκτώ σταδίων του, ακτιβιστές αυξάνουν την αρχική ευαισθητοποίηση της διαμαρτυρίας, στη συνέχεια γίνονται πιο οργανωμένοι στις προσπάθειές τους, συμμετέχουν στη διαμαρτυρία και τέλος, εργάζονται για να εδραιώσουν τα οφέλη τους.

Σύμφωνα με τον Moyer, η έντονη δραστηριότητα ενός κινήματος ακολουθείται από ένα στάδιο “Perception of Failure” – “Αντίληψης της αποτυχίας”. Με αυτό το στάδιο, ο Moyer αναδεικνύει ένα παράδοξο: οι ακτιβιστές συχνά αισθάνονται απογοητευμένοι όταν η απότομη αύξηση της δραστηριότητας υποχωρεί.

Ωστόσο, αυτή είναι ακριβώς η στιγμή, που μπορούν να αποκομίσουν σημαντικά οφέλη. “Σε αυτό το σημείο πολλοί άνθρωποι εγκαταλείπουν λόγω της εξάντλησης και της απογοήτευσης. Επιπλέον, τα κύρια μέσα μαζικής ενημέρωσης ενισχύουν έναν “αέρα” αρνητικότητας αναφέροντας ότι, δεδομένου ότι οι διαμαρτυρίες έχουν μειωθεί, το κίνημα είναι νεκρό και δεν έχει καταφέρει τίποτα”. Όλα αυτά, γράφει ο Moyer, συνδυάζονται για να δημιουργήσουν μια «αυτοεκπληρούμενη προφητεία που εμποδίζει ή περιορίζει την επιτυχία ενός κινήματος».

Με τον προσδιορισμό της αντίληψης της αποτυχίας ως ένα κανονικό μέρος του κύκλου του κοινωνικού κινήματος, ο Moyer ήλπιζε να αμβλύνει την αρνητική δύναμη αυτού του σταδίου. Το κλειδί είναι οι ακτιβιστές να κάνουν ένα βήμα πίσω και να προετοιμαστούν για την επόμενη φάση – στην οποία θα επωφεληθούν από την αύξηση της ευαισθητοποίησης του κοινού που δημιουργήθηκε από προηγούμενες διαμαρτυρίες τους, και στην οποία είναι πιο πιθανό να βρεθεί κοινό δεκτικό ως προς τις προτάσεις τους για εναλλακτικές λύσεις.

Πηγή: newint.org

socialpolicy.gr