Κοινωνική Οικονομία και Δια Βίου Μάθηση στην Ελλάδα : Η διάδραση τους στην αντιμετώπιση του εργασιακού αποκλεισμού

Κατωμέρης Στυλιανός

MSc (2017) Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο

Πρόεδρος Δ.Σ. του Περιφερειακού Μηχανισμού Κοιν.Σ.Επ. Αττικής

Το παρακάτω κείμενο αποτελεί διαμορφωμένο απόσπασμα από την μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία (επιβλέπων Δημουλάς Κων/νος και μέλη Παπαδοπούλου Δέσποινα, Πρόκου Ελένη) με τίτλο “Η Δια Βίου Μάθηση και η Κοινωνική Οικονομία στην Ελλάδα”.

Στην σημερινή εποχή της μετανεωτερικότητας παρατηρείται αύξηση των απαιτήσεων για νέες γνώσεις και δεξιότητες συνδυασμένες μάλιστα με εργασιακές εμπειρίες. Ως εκ τούτου το εργασιακά ενεργό υποκείμενο ωθείται σε έναν άνευ προηγουμένου διαγκωνισμό ανεύρεσης γνώσεων για να διατηρήσει την παραμονή του στον εργασιακό βίο εντός ενός κοινωνικοοικονομικού περιβάλλοντος υψηλών ταχυτήτων και διαρκούς αλλαγής. Είναι λοιπόν εκ των πραγμάτων προφανές ότι η παραδοσιακή αντίληψη περί εκπαιδευτικής ζωής και κύκλων επαγγελματικής προετοιμασίας έχει αλλάξει.

Το θεσμικό πλαίσιο της ΔΒΜ και οι σχετικές νομοθεσίες τόσο την ΕΕ όσο και στην χώρα μας παραπέμπουν στην κατάκτηση της αναγκαίας γνώσης και των απαραίτητων δεξιοτήτων που απαιτεί η παγκοσμιοποιημένη πλέον αγορά εργασίας. Η προσαρμογή του υποκειμένου στα νέα δεδομένα μιας κοινωνίας της γνώσης είναι αναγκαία και αναφέρεται ρητά στο κείμενο της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» κατά το οποίο η εκπαίδευση και κατάρτιση συνδέεται ευθέως με την οικονομική ανάπτυξη αλλά και με την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού. Οι πέντε βασικοί αναπτυξιακοί στόχοι της συμπορεύονται μάλιστα και με τους πυλώνες για την ΔΒΜ των σχετικών κειμένων της UNESCO. Στην Ελλάδα ο νόμος 3879/2010 με τίτλο «Ανάπτυξη της διά βίου μάθησης και λοιπές διατάξεις» συνδυάζει την ΔΒΜ με την απασχόληση, την κοινωνική και την οικονομική ανάπτυξη (άρθρο 2). Επιπλέον στον νόμο αναφέρονται και οι θεσμικοί φορείς παροχής υπηρεσιών μη τυπικής και άτυπης μάθησης, που είναι και οι ενώσεις της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών (σωματεία, ομοσπονδίες κλπ).

Οι προαναφερθείσες κοινωνικοοικονομικές και τεχνολογικές αλλαγές συνετέλεσαν – μεταξύ και άλλων αιτίων – στην σταδιακή μείωση της απασχόλησης εστιασμένη κυρίως σε μέλη ευπαθών ομάδων (πχ ψυχικά ασθενείς, άτομα με κινητικά προβλήματα) ή μη προνομιούχων (πχ άτομα με χαμηλά τυπικά προσόντα). Το γεγονός αυτό οδήγησε τις ομάδες αυτές στην περιθωριοποίηση και σταδιακά στον κοινωνικό αποκλεισμό. Τα διαρκώς εντεινόμενα προβλήματα κοινωνικού αποκλεισμού απασχολούν τις τελευταίες δεκαετίες τα κράτη μέλη της ΕΕ αλλά και την Ελλάδα. Το πεδίο της Κοινωνικής Οικονομίας (ΚΟ) έχει οριστεί ως ο χώρος εισόδου, προετοιμασίας και προσαρμογής των εν γένει μη προνομιούχων ομάδων με αρχικό στόχο την προστασία και την σταδιακή εργασιακή και κοινωνική ένταξη τους. Εντός του πεδίου πραγματοποιείται – με κατάλληλη προετοιμασία – η επαγγελματική κυρίως αποκατάσταση μέσω ενεργητικών πολιτικών εργασιακής ένταξης. Ήδη από την δεκαετία του 1980 όλα σχεδόν τα κράτη μέλη της ΕΕ διαμόρφωσαν το θεσμικό και νομοθετικό πλαίσιο για την ΚΟ. Έκτοτε η ΚΟ ή ο Τρίτος Τομέας της οικονομίας (ΤΤ) αναγνωρίστηκε και θεσμικά ως το πεδίο εντός του οποίου δρα αποτελεσματικά η Κοινωνία των Πολιτών η οποία προέρχεται από την «βάση» της κοινωνίας. Οι δρώντες στη ΚΟ δικτυώνονται με όλες τις οικονομικές και κοινωνικές δυνάμεις εντός του πεδίου, με στόχο την υποδοχή και επανένταξη των μη προνομιούχων στην νέα συγκυρία. Ως οικονομικός χώρος η ΚΟ τέμνεται με την ιδιωτική (ιδιωτική επιχειρηματικότητα) και την δημόσια (δημόσιοι φορείς), συνεργάζεται αλλά και αλληλοϋποστηρίζεται παραμένοντας ωστόσο διακριτός και ανεξάρτητος. Οι φορείς που δραστηριοποιούνται εντός του πεδίου της ΚΟ είναι μη κρατικοί κοινωφελείς οργανισμοί, μη κρατικές και μη κερδοσκοπικές επιχειρήσεις, σωματεία, διάφορα ιδρύματα κοινωφελούς χαρακτήρα, διαφόρων τύπων συνεταιρισμοί και κοινωνικές επιχειρήσεις.

Στην Ελλάδα η ΚΟ θεσμοθετήθηκε για πρώτη φορά με τον νόμο 2716/1999 «Ανάπτυξη και εκσυγχρονισμός των υπηρεσιών ψυχικής υγείας και άλλες διατάξεις» (άρθρο 12), η λειτουργία των φορέων κοινωνικής οικονομίας που ήταν κοινωνικοί συνεταιρισμοί περιορισμένης ευθύνης (Κοι.Σ.Π.Ε.) με θεματικό στόχο τα πεδίο της ψυχικής υγείας. Λίγο αργότερα το υπουργείο Απασχόλησης με τους νόμους 4019/2011 «Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα και λοιπές διατάξεις» και 4430/2016 «Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία και ανάπτυξη των φορέων της και άλλες διατάξεις» όρισαν νομοθετικά την ΚΟ ως πεδίο αντιμετώπισης των αποκλεισμών μη προνομιούχων ομάδων πληθυσμού μέσω της ίδρυσης Κοινωνικών συνεταιρισμών ή Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων (Κοιν.Σ.Επ) και Συνεταιρισμών εργαζομένων. Ο νέος νόμος ενσωματώνει πλέον όλες τις μορφές θεσμικών κοινωνικών εγχειρημάτων και άλλων με κουλτούρα επιχειρησιακής δράσης υπό την γενική ονομασία φορείς «Κ.ΑΛ.Ο» (Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας).

Πως συναρτώνται οι δύο παραπάνω κεντρικές κατευθύνσεις της ΔΒΜ και της ΚΟ και πως «διαλέγονται» αναφορικά με την στόχευση τους για την αντιμετώπιση του κοινωνικού και εργασιακού αποκλεισμού;

Σύμφωνα με τα προαναφερόμενα ο εργασιακός αποκλεισμός αφενός οφείλεται στην αδυναμία προσαρμογής του ατόμου στις απαιτήσεις της παρούσας συγκυρίας, και οδηγούν στην οικονομική και κοινωνική απόρριψη του, σύμφωνα δε με πρόσφατες έρευνες και σε οξεία ψυχολογική επιβάρυνση. Αφετέρου, η ΔΒΜ υποκινεί μηχανισμούς θεσμοθετημένων οιονεί διαδικασιών λήψης γνώσεων και δεξιοτήτων με στόχο την εργασιακή και εκ τούτης, την κοινωνική εδραίωση του ατόμου. Η ΚΟ όπως επίσης προαναφέρθηκε συγκεντρώνει εντός του πεδίου τα μέλη των ευπαθών ομάδων που έχουν απορριφθεί από τον εργασιακό καταμερισμό λόγω αδυναμίας να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του, έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και εξ αυτών αδυναμία επαναπροσέγγισης της κοινωνίας χωρίς κατάλληλη προετοιμασία. Ως εκ τούτου τα υπό ένταξη άτομα «στεγάζονται» και δρουν είτε προσωρινά (άνεργοι) είτε μόνιμα (λήπτες ψυχικής υγείας) εντός του πεδίου της ΚΟ μέχρι την ανάκαμψη τους. Συνεπώς η παρουσία της ΔΒΜ με δράσεις εστιασμένες στις ειδικές ανάγκες προετοιμασίας των μη προνομιούχων ατόμων εντός των πλαισίων λειτουργίας του πεδίου της ΚΟ εγγυάται την λειτουργία της κοινωνίας με κατάλληλη προετοιμασία και ίσες ευκαιρίες για όλους. Μέσω της διάδρασης των δύο προαναφερομένων σημαντικών θεσμικών λειτουργιών τα αποκλεισμένα άτομα μπορούν να βρουν σταδιακά πρόσβαση στην «κανονικότητα» και κατά συνέπεια να ενταχθούν στην κοινωνία.

Εντός του πεδίου της ΚΟ μπορεί να γίνει η προετοιμασία και η επαναπροώθηση του ατόμου στον εργασιακό βίο με επίκαιρες δεξιότητες και επαγγέλματα αλλά με ανοχή στον ιδιαίτερο ψυχισμό και την σταδιακή προσαρμογή του. Οι διακρίσεις ηλικίας, τυπικών προσόντων, επαγγελματικής εμπειρίας, καταγωγής, εθνικότητας, φύλου και ψυχικής υγείας, δεν υφίστανται και οι εντάσεις εκμηδενίζονται υπό την σύμπνοια της κοινωνίας των πολιτών εντός του πεδίου. Στην ΚΟ, η επικέντρωση γίνεται στον κατάλληλο σχεδιασμό και πάντα σύμφωνα με τις αρχές της ΔΒΜ. Είναι ο χώρος όπου μοναδική προτεραιότητα είναι η προαγωγή της ομαλής και βιώσιμης οικονομικής δράσης.

———————–

Βιβλιογραφία:

Κελπανίδης Μ., Βρυνιώτη Κ., (2004) Δια βίου Μάθηση, «Κοινωνικές προϋποθέσεις και λειτουργία-Δεδομένα και διαπιστώσεις» Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα

Μητροσύλη Μαρία, 2007, Δράση 4: τίτλος παραδοτέου «Μελέτη για την διαμόρφωση του Θεσμικού και νομικού πλαισίου στη Κοινωνική Οικονομία», Αθήνα: Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής (Ε.Κ.Κ.Ε)

Μουσούρου Λ., (1998) Κοινωνικός Αποκλεισμός και Κοινωνική Προστασία, Στο Κασιμάτη,  Κ. (επιμ): Κοινωνικός αποκλεισμός: Η Ελληνική εμπειρία, (1998), συλλογικό έργο, (σσ. 67-85), Αθήνα: Gutenberg

Πρόκου Ε. (2009) Εκπαίδευση Ενηλίκων και Δια βίου Μάθηση στην Ευρώπη και στην Ελλάδα, Αθήνα: Διόνικος

Σταμάτης Κ, (2005), Η Αβέβαιη «Κοινωνία της Γνώσης», Αθήνα: Σαββάλας,

Bider M, και Coad A, (2014), «Heterogeneity in the Relation between Unemployment and Subjective Well-Being» Working Paper New York: Levy Institute, Bard College

Borzaga C., Defourny, J., (2004) The Emergence of Social Enterprise, London & New York, Routledge

CIRIEC, (2012), The Social Economy in the European Union, Brussels: EESC

Gonzales V, (2007). “Social Enterprises, Institutional Capacity and Social Inclusion”, in Antonella Noya and Emma Clarence (eds.), The Social Economy. Building Inclusive Economies, (σσ. 119-153), Paris: OECD.

Levitas Ruth, (2004), Η Έννοια του κοινωνικού αποκλεισμού και η νέα ντυρκεμιανή Ιδεολογία, Στο Πετμεζίδου Μ, Παπαθεοδώρου, Χ, (επιμ.) συλλογικό έργο: Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός, (σσ.202-224), Αθήνα: Εξάντας

Solidar: Schneider E.M., Laino E. (2014) (Briefing #64) “Promoting the Social Economy as a driver for Inclusive Growth and Social Progress”, Brussels: Solidar

Vienney C.,(2008) Η κοινωνική οικονομία, Γιάννης Καυκιάς (μτφρ), Αθήνα: Πολύτροπον