Ιστορικό πλαίσιο αναφοράς των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τα θύματα εγκληματικών πράξεων τον 20ο αιώνα

Κωνσταντίνα Κωνσταντίνου

Κοινωνιολόγος – Εγκληματολόγος Παντείου Πανεπιστημίου

Η Ποινική Δικονομία της χώρας μας ερμηνεύει το θύμα ως «παθόντα», ως το «πρόσωπο που έπαθε συγκεκριμένη βλάβη από το έγκλημα και έχει δικαίωμα να παραστεί στην ποινική δίκη με την ιδιότητα του πολιτικώς ενάγοντα»[1]. Όσον αφορά τον ορισμό της «υπηρεσίας», “ο τομέας της Τριτογενούς παραγωγής και των επαγγελμάτων που περιλαμβάνονται σε αυτόν (Δημόσιες Υπηρεσίες, Εκπαίδευση, Εμπόριο, Τουρισμός και Πολιτιστική Κίνηση)” διευρύνθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο παράλληλα με το φαινόμενο της αστικοποίησης […] »[2].

Έτσι, μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, θεωρείται πως πραγματοποιήθηκε μία πολιτική στροφή κατά του εγκλήματος στην ανάπτυξη στρατηγικών πρόληψής του[3] ιδίως των εγκλημάτων βίας[4]. Ιδιαίτερα σημαντικές διακηρύξεις που πρόβαλλαν στο προσκήνιο ήταν, κατά χρονολογική σειρά, η Διακήρυξη του Λονδίνου το 1945, το 1948 τα Ηνωμένα Έθνη για την Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η Ευρωπαϊκή Ένωση για τα δικαιώματα του ανθρώπου το 1950 και το 1955 ιδρύεται το Δικαστήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων[5].

Η εμφάνιση του θυματολογικού κινήματος παγκοσμίως προέκυψε από τα κοινωνικά κινήματα της εποχής και με τη σειρά τους εκείνα στάθηκαν ως αφορμή για την αλλαγή πλεύσης των πολιτικών στρατηγικών αντιμετώπισης απέναντι στην εγκληματική θυματοποίηση. Είναι χαρακτηριστική η συμβολή της Fry στην Αγγλία τη δεκαετία 1950 – 1960 με το έργο της το οποίο ήταν αφιερωμένο στον τρόπο με τον οποίο ο δράστης και το θύμα μπορούν να συμφιλιωθούν μέσω της αποζημίωσης [6].

Τη δεκαετία 1960 – 1970 προβάλλουν τα κοινωνικά κινήματα, όπως το κίνημα των μαύρων και εθνικών μειονοτήτων, το φεμινιστικό κίνημα, το φοιτητικό κίνημα, το κίνημα των hippies κ.ά. Τα τελευταία επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό τα είδη της εγκληματικής θυματοποίησης, δηλαδή, με κάποιον τρόπο την προσδιόρισαν. Όση φροντίδα κι αν έδειξαν τα κοινωνικά κινήματα, τόση ήταν κι η απογείωση του φόβου του εγκλήματος [7]. Την ίδια δεκαετία ιδρύεται από το κράτος της Αγγλίας το «Συμβούλιο Αποζημίωσης για εγκληματική βλάβη / ζημία» («Criminal Injuries Compensation Board») για τα θύματα εγκλημάτων βίας.

Το 1965 εφαρμόζεται το πρώτο σχήμα αποζημίωσης των θυμάτων στη Καλιφόρνια με κύριο στόχο την πληρωμή των ιατρικών εξόδων στα θύματα σωματικής βλάβης από εγκληματικές πράξεις και την παροχή αποζημίωσης στις οικογένειες των θυμάτων ανθρωποκτονίας [8]. Στην Αμερική τη δεκαετία 1960 – 1970, και συγκεκριμένα το 1966, το θύμα βίας στους δρόμους («street crime») γίνεται το κύριο θέμα σε προεκλογικές καμπάνιες, ενώ, για πρώτη φορά υπό την προεδρία Johnson πραγματοποιείται Εθνική Εγκληματολογική Έρευνα («National Crime Survey»)[9]. Τη δεκαετία 1970 – 1980 συμβάλλει σε αυτήν την κατεύθυνση στη Καλιφόρνια (1972) και στο Λονδίνο (1976), η ίδρυση των πρώτων καταφυγίων για κακοποιημένες γυναίκες αλλά και των κέντρων άμεσης βοήθειας σε θύματα βιασμού.

Διάφορα αιτήματα για την αποτελεσματικότερη παροχή υπηρεσιών στο πλαίσιο του συστήματος απονομής ποινικής δικαιοσύνης, ειδικότερα, θυμάτων της ενδοοικογενειακής βίας, γίνονται ξεκάθαρα και επιτακτικά από ομάδες πίεσης δικαιωμάτων («victim’s rights lobby») και από απλούς πολίτες που συμμετείχαν σε προγράμματα υποστήριξης θυμάτων[10].  Όσον αφορά τη δεκαετία 1980 – 1990 στην Αμερική ιδρύεται ο «Εθνικός Οργανισμός Βοήθειας των Θυμάτων» («National Organization for Victim Assistance»), ενώ, στη Μ. Βρετανία η «Στήριξη των Θυμάτων» («Victim Support») [11].

Αξίζει να τονιστεί, τελικά, ότι «οι υπηρεσίες όταν το θύμα βρίσκεται σε κρίση κι η επανόρθωση των επιπτώσεων της θυματοποίησης» κατά τη διάρκεια ποινικών διαδικασιών[12], στη σύγχρονη εποχή, μπορούν να θεωρηθούν ιδανικά στοχευμένες χρονικά, όπως δείχνουν οι ετήσιες αναφορές του Οργανισμού Θεμελιωδών Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης[13]. Ειδικότερα, εάν αναλογιστεί κανείς τα θύματα πολλαπλής θυματοποίησης.

Η χρησιμότητα των συνεχόμενων ερευνών θυματοποίησης στον συγκεκριμένο τομέα της παροχής υπηρεσιών αποτελεί διαρκώς μία επείγουσα ανάγκη παγκοσμίως, καθώς με αυτές οι ανάγκες των θυμάτων εκπληρώνονται πιο γρήγορα και ολοκληρωμένα.

—————————————- ——————————— —————-

[1] http://eaynh.gr/index.php/blog/item/296-kodikas-poinikis-dikonomias , Κώδικας Ποινικής Δικονομίας, ειδικότερα, άρ. 1 παρ. 2 του Π.Δ. 233/2003, στο «Προστασία και αρωγή στα θύματα», κατά το άρ. 12 του ν. 3064/2002, τελευταία πρόσβαση: 21/3/2018.

[2] Βασιλείου Θ. Α. και Σταματάκης Ν., Λεξικό Επιστημών του Ανθρώπου, Εκδ. Gutenberg, Αθήνα, 2000, σ. 305 και 383.

[3] Αρτινοπούλου Β. και Μαγγανάς Α., Θυματολογία και Όψεις Θυματοποίησης, Εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 1996, σ. 19.

[4] Wootton Β., Social Science and Social Pathology, London, Allen και Unwin, 1959, σ. 32.

[5] Διεθνής Αμνηστία, Τα ανθρώπινα δικαιώματα. Τι εννοούμε, Έκδ. του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας, Αθήνα, 1990, σ. 12, 13.

[6] Fry Μ., Arms of the Law, London: Gollancz, 1951.

[7] Βλάχου Β., Το θυματολογικό κίνημα: διαμόρφωση, τάσεις και εξέλιξη, στο Αρτινοπούλου Β., Νέα κοινωνικά κινήματα. Εγκληματολογική προσέγγιση, Τετράδια Εγκληματολογίας 2, Εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2000, σ. 213 – 260.

[8] Mawby R. I. και Walklate S., Critical Criminology, Sage, 1994, σ. 69 – 75.

[9] Το ίδιο, ό.π. σ. 77.

[10] Το ίδιο, ό.π. σ. 83.

[11] Το ίδιο. Εμπεριείχε στην κατοχή της πάνω από 300 προγράμματα σε Αγγλία και Ουαλία το 1990.

Βλ. και Garland D., The culture of control. Crime and social order in contemporary society, Oxford University Press, 2001, σ. 11.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της ακραίας θεωρητικής και ιστορικής μετάβασης είναι η ψήφιση ορισμένων νόμων με τα ονόματα θυμάτων, όπου τα τελευταία είχαν «κερδίσει» τις ποινικές υποθέσεις τους.

[12] Villmow B., Les implications de la recherché sur la victimization en ce qui concerne la politique criminelle et social στο Recherches sur la victimization του Conseil de l’ Europe, vol. XXIII, 1985, σ. 115 -156.

[13] http://fra.europa.eu/en/publications-and-resources, επίσημη ιστοσελίδα Οργανισμού Θεμελιωδών Ανθρώπινων Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τελευταία πρόσβαση: 21/3/18.