Ντούνης Ανδρέας*
Η κοινωνική πρόνοια, σε πλατειά έννοια, σημαίνει το σύνολο των συστηματικών προσπαθειών και μέτρων, τα οποία το Κράτος, Οργανισμοί Νομικών Προσώπων Δημοσίου και Ιδιωτικού Δικαίου, καθώς και ιδιώτες λαμβάνουν για υλική, πνευματική ή ηθική προστασία ομάδων ή ατόμων, προς αντιμετώπιση των αναγκών και απελευθέρωση από τα προβλήματά τους.
Με την σημασία αυτή η κοινωνική πρόνοια περιλαμβάνει:
α) κάθε συστηματική –κρατική ή μη- κοινωνική δραστηριότητα και παροχή υλική ή ηθική , άμεσο ή έμμεσο.
β) την χρησιμοποίηση γι’αυτό επιστημονικών μεθόδων και τεχνικής.
γ) την επιδίωξη , δηλαδή την βοήθεια και προστασία ορισμένων κοινωνικών ομάδων ή ατόμων, τα οποία δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες τους – υλικές, ψυχολογικές, πνευματικές ηθικές και κοινωνικές και
δ) το μακρυνό στόχο της κοινωνικής ασφάλειας, την απελευθέρωση δηλαδή των ατόμων από τις ανθρώπινες ανάγκες και προβλήματα , για την ευτυχία των ίδιων και της κοινωνίας. Τα μέτρα της κοινωνικής πρόνοιας μπορούν να αναφέρονται στους τομείς της υγιεινής, της εκπαίδευσης, της ηθικής και της οικονομίας μιάς χώρας (Κασσιανή Πανουτσοπούλου, 1984 ).
Η οριοθέτηση της κοινωνικής πρόνοιας από θεσμική και κοινωνικοπολιτική άποψη προσεγγίζεται με βάση την υπαγωγή της στο ευρύτερο πλαίσιο της κοινωνικής ασφάλειας. Η κοινωνική ασφάλεια, θεσμός που εμπνέεται από το ιδανικό της ενεργητικής συμμετοχής κάθε ατόμου στον οικονομικό και κοινωνικό βίο, αντιστοιχεί σε ένα σύνολο μέτρων που προσανατολίζονται στην εξυπηρέτηση των ακόλουθων επιδιώξεων:
– προστασία του πληθυσμού από καταστάσεις ανάγκης, οι οποίες δημιουργούνται λόγω της επέλευσης συγκεκριμένων κινδύνων που επιφέρουν την απώλεια ή την μείωση των πηγών συντήρησης.
– εξασφάλιση ιατρικής και υγειονομικής κάλυψης.
– εγγύηση ενός αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης (Γαβριήλ Ν. Αμίτσης, 2001)
Η έννοια της κοινωνικής ασφάλειας, που αποβλέπει επίσης στην απόδοση κοινωνικής δικαιοσύνης και την απελευθέρωση όλων από την ανάγκη περιλαμβάνει ακόμα:
α) Επιδίωξη της ανάπτυξης των σωματικών ικανοτήτων των πολιτών.
β) Εξασφάλιση εργασίας και ικανοποιητικού εισοδήματος στους ικανούς πρός εργασία πολίτες.
γ) Προφύλαξη της ικανότητας προς εργασία με υγειονομικά μέτρα και αποκατάσταση σε περιπτώσεις ασθένειας ή ατυχήματος και
δ) Διατήρηση σε όλους ενός ελάχιστου ορίου συντήρησης σε περίπτωση κατάστασης ανάγκης, με ταχεία αποκατάσταση (Κασσιανή Πανουτσοπούλου, 1984 ).
Από νομική άποψη, ο θεσμός της κοινωνικής ασφάλειας κατοχυρώθηκε σε διεθνές επίπεδο με την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, που ψηφίστηκε από τη Γενική Συνέλευση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών στις 10 Φεβρουαρίου 1948. Η Διακήρυξη αποτελεί ουσιαστικά την πρώτη πανηγυρική τυποποίηση των ατομικών, πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων από έναν Διεθνή Οργανισμό.
Περιέχει κατευθυντήριες υποδείξεις προς τα Κράτη-Μέλη του Οργανισμού, οι οποίες δεν παράγουν έννομες συνέπειες. Τα Κράτη δηλαδή δεν δεσμεύονται από τις διατάξεις της Διακήρυξης, ενώ και οι πολίτες δεν μπορούν να επικαλεσθούν κάποια διάταξη ενώπιον των δικαστηρίων για να στηρίξουν αξίωσή τους σε σχέση με συγκεκριμένα δικαιώματα που προβλέπονται στη Διακήρυξη.
Η Κοινωνική ασφάλεια ρυθμίζεται στο κείμενο της Διακήρυξης ως ένα αυτοτελές δικαίωμα κάθε ανθρώπου. Το περιεχόμενο του δικαιώματος εξειδικεύεται στο άρθρο 22 που προβλέπει ότι
«Κάθε άτομο, ως μέλος του κοινωνικού συνόλου, έχει το δικαίωμα σε κοινωνική ασφάλεια. Η κοινωνία, με την εθνική πρωτοβουλία και τη διεθνή συνεργασία, ανάλογα πάντα με την οργάνωση και τις οικονομικές δυνατότητες κάθε κράτους, έχει χρέος να του εξασφαλίσει την ικανοποίηση των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων που είναι απαραίτητα για την αξιοπρέπεια και την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του».
Η συγκεκριμένη διάταξη αποτελεί τη θεσμική βάση των εθνικών συστημάτων Κοινωνικής ασφάλειας, καθώς ουσιαστικά προσδιορίζει τους στόχους τους στο πλαίσιο της διεθνούς κοινότητας. Οι στόχοι αυτοί προωθούνται μέσω συγκεκριμένων τεχνικών που εντοπίζονται στο άρθρο 25 της Διακήρυξης το οποίο προβλέπει ότι:
«1. Καθένας έχει δικαίωμα σε ένα βιοτικό επίπεδο ικανό να εξασφαλίσει στον ίδιο και στην οικογένειά του υγεία και ευημερία, και ειδικότερα τροφή, ρουχισμό, κατοικία, ιατρική περίθαλψη, όπως και τις απαραίτητες κοινωνικές υπηρεσίες. Έχει ακόμα δικαίωμα σε ασφάλιση για την ανεργία, την αρρώστια, την αναπηρία, τη χηρεία, τη γεροντική ηλικία, όπως και για όλες τις άλλες περιπτώσεις που στερείται τα μέσα συντήρησής του, εξαιτίας περιστάσεων ανεξαρτήτων της θέλησής του.
2. Η μητρότητα και η παιδική ηλικία έχουν δικαίωμα ειδικής μέριμνας και περίθαλψης. Όλα τα παιδιά, ανεξάρτητα αν είναι νόμιμα ή εξώγαμα, απολαμβάνουν την ίδια κοινωνική προστασία».
Το σύστημα κοινωνικής πρόνοιας αντιστοιχεί στο σύνολο των μέτρων που ρυθμίζουν τη χορήγηση εισοδηματικών παροχών, παροχών σε είδος και κοινωνικών υπηρεσιών μέσω ειδικών φορέων (προνοιακοί φορείς) σε άτομα που βρίσκονται σε κατάσταση ανάγκης και αδυνατούν να την καλύψουν με δικά τους μέσα. Πρόκειται επίσης για ένα ιδιαίτερο σύστημα κοινωνικής προστασίας, το οποίο δεν επιδιώκει την αναπλήρωση της απώλειας ή της μείωσης εισοδημάτων από την παραγωγική διαδικασία αλλά κατευθύνεται στην αντιμετώπιση καταστάσεων ανάγκης.
- πολιτικές που απευθύνονται σε άπορα άτομα ή σε άτομα που δεν διαθέτουν τους ίδιους πόρους σε σχέση με άλλες ομάδες του πληθυσμού.
- πολιτικές που χορηγούν επιδοματικές παροχές και πολιτικές που παρέχουν υπηρεσίες.
- πολιτικές που καλύπτουν κάθε άτομο σε κατάσταση ανάγκης ή συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού (Γαβριήλ Ν. Αμίτσης , 2001).
Η κατάσταση ανάγκης μπορεί να προκύψει από :
1. οικονομική αδυναμία- έλλειψη πόρων
2. κατάσταση υγείας
3. αναπηρία
4. κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού
____
Πηγές | Βιβλιογραφία :
- Πανουτσοπούλου Κασσιανή (1984), Κοινωνική Πρόνοια – Ιστορική Εξέλιξη, Σύγχρονες Τάσεις, Εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα.
- Αμίτσης Ν. Γαβριήλ (2001), Αρχές Οργάνωσης και Λειτουργίας του Συστήματος Κοινωνικής Πρόνοιας, Το Ελληνικό μοντέλο των κοινωνικών υπηρεσιών και η Ευρωπαϊκή Εμπειρία, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα.
*Ντούνης Ανδρέας: Οι προνοιακές πολιτικές ενίσχυσης των υπερχρεωμένων νοικοκυριών, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας, Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας, Διοίκηση Μονάδων Υγείας και Πρόνοιας, Αθήνα, Μάρτιος 2008.
socialpolicy.gr
