Η μοναξιά είναι μια σύνθετη έννοια, καθώς αποτελεί ταυτόχρονα και συναίσθημα και κατάσταση. Ένας από τους πιο συχνά χρησιμοποιούμενους ορισμούς της μοναξιάς είναι ο παρακάτω: «Η μοναξιά είναι μια εξαιρετικά δυσάρεστη και κινητήρια εμπειρία, που συνδέεται με την ανεπαρκή εκπλήρωση της ανάγκης για ανθρώπινη οικειότητα για διαπροσωπική οικειότητα» (Sullivan, 1953).
Το φαινόμενο της μοναξιάς χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλομορφία. Υπάρχουν δύο βασικές μορφές της μοναξιάς: η ευεργετική ή δημιουργική ή εποικοδομητική μοναξιά, δηλαδή η κατάσταση κατά την οποία ο άνθρωπος είναι μόνος, βιώνει ηρεμία, γαλήνη, αρμονία και ενότητα, καθώς έρχεται σε επαφή με τον ίδιο τον εαυτό του, τους ανθρώπους που φέρει μέσα του, τη φύση, ολόκληρο το σύμπαν. Στον αντίποδα της ευεργετικής μοναξιάς βρίσκεται η επώδυνη μοναξιά που είναι μια κατάσταση κατά την οποία ο άνθρωπος είναι ή νιώθει μόνος του, ενώ δεν το επιθυμεί, αντιθέτως επιθυμεί την ανθρώπινη επαφή (Γαλανάκη, 2008-2009). Η επώδυνη μοναξιά είναι μια καθαρά υποκειμενική εμπειρία, όχι συνώνυμη της απομόνωσης, και βιώνεται ακόμη και κατά την παρουσία σημαντικών ή όχι, γνωστών ή άγνωστων προσώπων.
Η ικανότητα των παιδιών και των εφήβων να αντιληφθούν τη μοναξιά αποτελεί ένα σχετικά πρόσφατο αντικείμενο μελέτης. Η παλαιότερη άποψη που επικρατούσε ότι τα παιδιά δεν νιώθουν μοναξιά (Sullivan, 1953) έχει ξεπεραστεί από σύγχρονες έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί σε παιδιά σχολικής ηλικίας. Τα παιδιά είναι σε θέση να κατανοήσουν τι είναι η μοναξιά και να βιώσουν όλες τις μορφές της. Ακόμα και τα παιδιά προσχολικής ηλικίας έχουν μια στοιχειώδη αντίληψη της μοναξιάς, δηλαδή της κατάστασης του να είναι κανείς μόνος και να στενοχωριέται για αυτό.
Η μοναξιά των παιδιών είναι μια επώδυνη συναισθηματική εμπειρία που επηρεάζει την ποιότητα ζωής τους και αποτελεί προβλεπτικό παράγοντα επικινδυνότητας για τη μελλοντική προσαρμογή τους. Η ύπαρξη της μοναξιάς συνδέεται με αποτυχία στον τομέα των διαπροσωπικών σχέσεων (Margalit, 2010). Έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που δεν έχουν ικανοποιητικές σχέσεις με τους συνομηλίκους τους και αισθάνονται κοινωνικά απομονωμένα, είναι πολύ πιθανό να έχουν περιορισμένες ευκαιρίες ανάπτυξης κοινωνικών δεξιοτήτων και να εμφανίσουν προβλήματα προσαρμογής στην ενήλικη ζωή.
Τα περισσότερα παιδιά βιώνουν μοναξιά για ένα μικρό χρονικό διάστημα ως μια φυσιολογική αντίδραση σε μια συγκεκριμένη κοινωνική περίσταση (π.χ., τον αποκλεισμό τους από τους συνομηλίκους κατά τη διάρκεια ενός ομαδικού παιχνιδιού). Η μοναξιά στα παιδιά είναι δύσκολο να διαπιστωθεί με ακρίβεια, γιατί δεν αποτελεί μια αντικειμενική κατάσταση, όπως είναι η κοινωνική απομόνωση ή η απόρριψη. Μπορεί ένα παιδί να είναι τελείως μόνο και να μη νιώθει μοναξιά, ενώ αντίθετα μπορεί να περιβάλλεται από πολλούς ανθρώπους και να αισθάνεται μόνο.
Η μοναξιά στην προεφηβική ηλικία αποτελεί μια δυσάρεστη εμπειρία και τα παιδιά μένουν μόνα τους για πολύ λιγότερο χρόνο από ό,τι οι έφηβοι. Τα παιδιά αντιλαμβάνονται ότι η μοναξιά είναι μια επώδυνη συναισθηματική εμπειρία, που σχετίζεται κυρίως με αρνητικά συναισθήματα (λύπη, ανία, ντροπή, αμηχανία, θυμός, κοινωνικό άγχος). Στην προεφηβεία (11-12 ετών), οι αναπαραστάσεις της μοναξιάς γίνονται πιο πολύπλοκες και περιλαμβάνουν την προσωπική απαξίωση, την αποξένωση, το αίσθημα του κενού, τη νοσταλγία. Τα παιδιά της προεφηβικής και της εφηβικής ηλικίας αντιλαμβάνονται τη μοναξιά μέσα από τα ελλείμματα που παρουσιάζουν στις διαπροσωπικές και κοινωνικές τους επαφές, τόσο σε ποσοτικό όσο και σε ποιοτικό επίπεδο, και τη μη ικανοποίηση των βασικών τους αναγκών (π.χ., συντροφικότητα, υλική υποστήριξη-ασφάλεια, στοργή).
Έχει διαπιστωθεί ότι η σταθερή και μακροχρόνια βίωση της μοναξιάς έχει επιπτώσεις στην κοινωνικοσυναισθηματική προσαρμογή των παιδιών. Η μοναξιά των παιδιών έχει αποδειχθεί ότι σχετίζεται με προβλήματα υγείας, όπως κατάθλιψη, κοινωνικό άγχος, απόρριψη από τους συνομηλίκους, επιθετικότητα και διαταρακτική συμπεριφορά.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Γαλανάκη, Ε. (2008-2009). Μοναξιά: Ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις. Επιστημονική Επετηρίς της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Μ΄, 89-144.
Margalit, M. (2010). Lonely children and adolescents. New York: Springer.
Sullivan, H. S. (1953). The interpersonal theory of psychiatry. New York: Norton.
