Ο Τζoν Λoκ και το κοινωνικό συμβόλαιο

Ο Τζον Λοκ και το κοινωνικό συμβόλαιο

Το κοινωνικό συμβόλαιο αποτελεί μια δέσμευση των πολιτών έναντι στο κράτος με αμοιβαίους όρους

Φαίη Ντόντη

προπτυχιακή φοιτήτρια

Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Ποιος ήταν ο Τζον Λοκ;

Ο φιλόσοφος Τζον Λοκ (John Locke) ο οποίος γεννήθηκε στο Σόμερσετ στις 29 Αυγούστου του 1632 θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους Άγγλους στοχαστές του διαφωτισμού και ο θεμελιωτής του πολιτικού φιλελευθερισμού. Ξεκίνησε την εκπαίδευση του στο κολλέγιο του Westminster (1647) και έπειτα συνέχισε τις σπουδές του στο Christ Church (1652) της Οξφόρδης όπου ασχολήθηκε με τους κλάδους της φιλοσοφίας, της θεολογίας, της χημείας αλλά και της ιατρικής, κάνοντας πειράματα στο πλευρό του Νταίβηντ Τόμας. Δέχτηκε επιρροές από τον Τόμας Χόμπς, Αριστοτέλη, Κικέρων και αρκετούς άλλους σπουδαίους φιλόσοφους και η πολιτική του φιλοσοφία άσκησε επίδραση στα συντάγματα φιλελεύθερων κρατών όπως της Γαλλίας και των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο ίδιος άφησε την τελευταία του πνοή το 1704 στο Essex της Αγγλίας μαζί και πολλά αξιοσημείωτα έργα του.

Η έννοια του κοινωνικού συμβολαίου

Μια από τις πιο γνωστές θεωρίες του ήταν αυτή του κοινωνικού συμβολαίου (social contract). Το κοινωνικό συμβόλαιο σύμφωνα με τα λεγόμενά του είναι η συναίνεση των ανθρώπων για την συγκρότηση μιας πολιτικής κοινωνίας, η οποία λειτουργεί με νόμους που θεσπίζει το κράτος. Ο ίδιος ορίζει το κοινωνικό συμβόλαιο ως μια δέσμευση των πολιτών έναντι στο κράτος με αμοιβαίους όρους, δηλαδή τα άτομα παραχωρούν κάποιες από τις ελευθερίες τους (με τη θέλησή τους) και η πολιτεία τους εγγυάται την εξασφάλιση των φυσικών τους δικαιωμάτων, ειρηνική συμβίωση και ευημερία.

Αυτό το συμβόλαιο συγκροτήθηκε διότι οι άνθρωποι στην φυσική τους κατάσταση δεν είχαν νόμους και ζούσαν μες την αβεβαιότητα, την ανισότητα και τη μην απονομή της δικαιοσύνης σε ποικίλα θέματα με αποτέλεσμα να δημιουργούνται χάσματα, ηθικά διλλήματα και διαφωνίες. Έτσι, θεώρησαν σημαντικό την ίδρυση μιας πολιτικής κοινωνίας εφόσον συμφωνούσαν όλοι για τη θέσπιση της όπου θα διοικούταν από τα άτομα που εμπιστεύεται το σύνολο του πληθυσμού. Ο Λοκ επισημαίνει την αρχή της πλειοψηφίας, βασικό θεμέλιο του δημοκρατικού πολιτεύματος.

Επομένως θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε αυτή τη μετάβαση ως ένα αναγεννησιακό στάδιο στη ζωή του ανθρώπου, όπου ο άνθρωπος ξαναγεννιέται, απομακρύνεται από την αδικία, την αταξία την ανομία και την απόλυτη ελευθερία που τον διακατείχε και επέρχεται στο κόσμο της ορθολογικότητας και του πολιτισμού (world of civilization), όπου κυριαρχείται από οργάνωση, κανόνες, ευταξία και η επιβολή κυρώσεων κρίνεται απαραίτητη για τη συμμόρφωση των πολιτών σε μια δημοκρατικοποιημένη κοινωνία.

Αξίζει να σημειωθεί σε αυτό το σημείο, ότι ο φιλόσοφος διακρίνει την έννοια της συγκρότησης μιας πολιτικής κοινωνίας με την έννοια της συγκρότησης μιας κυβέρνησης, χωρίς όμως να θεωρεί αναγκαίο την ύπαρξη ενός δεύτερου συμβολαίου. Το συμβόλαιο θεωρεί πως πρέπει να δημιουργείται μοναχά κατά την συνένωση των ανθρώπων σε πολιτικό σώμα. Αν όμως το κράτος παραβαίνει τους όρους του συμβολαίου, τότε οι πολίτες οφείλουν να εξεγερθούν και να επαναστατήσουν. Σύμφωνα με την λωκιανή άποψη, εάν ο ηγεμόνας γίνει τυραννικός και χρησιμοποιεί την εξουσία που του δόθηκε ενάντια του λαό του, τότε ο λαός έχει το δικαίωμα να αντισταθεί και να αντιμετωπίσει την διοικούσα τάξη με βία.

Ο σωστός τρόπος για να αντιμετωπιστεί η παράνομη βία που προέρχεται από την εξουσία είναι η βία. Επίσης, θεωρεί πώς αν η εξέγερση των πολιτών δεν φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα, η μόνη λύση βρίσκεται στη προσφυγή στο Θεό καθώς η θρησκευτική πίστη λυτρώνει το άνθρωπο από τα βάσανα και τη στεναχώρια.

Από τα παραπάνω πορίσματα διαφαίνεται ότι ο Λοκ είναι αντίθετος σε ένα μοναρχικό καθεστώς και υποστηρίζει ότι ένα κράτος πρέπει να είναι φιλελεύθερο και να βασίζεται στις αρχές της ισονομίας και της ισοπολιτείας. Οι πολίτες δεν πρέπει είναι παθητικοί αλλά οφείλουν να συμμετέχουν και οι ίδιοι σε μεγάλο βαθμό στα κοινά καθώς οι απόψεις τους επηρεάζουν σημαντικά τις αποφάσεις του κράτους. Ο φιλόσοφος είχε κατασκευάσει στο “μυαλό του” ένα ιδεατό μοντέλο όπου απώτερος σκοπός αυτού του συμβολαίου ήταν οι πολίτες και οι κυβερνώντες να βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση μεταξύ τους , έχοντας ως ασπίδα αξίες όπως η συνεργασία και η ισότητα.