Ο ελεύθερος χρόνος δεν είναι πολυτέλεια, είναι ανάγκη!

Συνέντευξη στην Μαριανέλλα Κλώκα, μέλους της συλλογικότητας contentativa [1]

Στο εμβληματικό βιβλίο της Βιρτζίνια Γουλφ, “Ένα δικό της δωμάτιο” (Hogarth Press, 1929), η συγγραφέας επιχειρηματολογεί υπέρ του ότι η αύξηση του ατομικού εισοδήματος των γυναικών θα ενίσχυε την ελευθερία τους:

«Η πνευματική ελευθερία εξαρτάται από υλικά πράγματα. Η ποίηση εξαρτάται από την πνευματική ελευθερία. Και οι γυναίκες ήταν ανέκαθεν φτωχές, όχι μόνο τα τελευταία 200 χρόνια, αλλά από τις απαρχές του χρόνου. Οι γυναίκες είχαν λιγότερη πνευματική ελευθερία ακόμα και από τους γιους των δούλων στην αρχαία Αθήνα. Δεν είχαν λοιπόν καμία ελπίδα να γράψουν ποίηση. Γι’ αυτό δίνω τόσο μεγάλη σημασία στο να έχουν οι γυναίκες δικά τους χρήματα και το δικό τους κεραμίδι».

Η Γουλφ γράφει ορμώμενη από την ελευθερία που της εξασφάλισε μια κληρονομιά 500 λιρών τον μήνα. Από τότε έχουν περάσει κάτι λιγότερο από 100 χρόνια. Οι ανισότητες στα εισοδήματα και στους μισθούς εξακολουθούν να ταλαιπωρούν τις γυναίκες, το ίδιο και οι ανισότητες που αφορούν την ανέλιξη στην εργασιακή πυραμίδα και σταθερά η ανεργία συνεχίζει να πλήττει πολύ περισσότερο τις γυναίκες από τους άνδρες.

Γνωρίζοντας τα παραπάνω η ομάδα contentativa, στην οποία έχω τη χαρά να είμαι μέλος, σε συνεργασία με το Γραφείο Θεσσαλονίκης του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ, διοργάνωσε μέσα στον Νοέμβριο μια συζήτηση με συλλογικότητες της περιοχής των Τρικάλων για να δοθεί η δυνατότητα να διερευνηθεί αν η εφαρμογή του Καθολικού Βασικού Εισοδήματος, ως μέτρο κοινωνικής πολιτικής, θα συνεισέφερε στην άμβλυνση των ανισοτήτων, ποιους και ποιες θα βοηθούσε και γιατί. Σήμερα συζητάμε με την Εύη Παπαθανασίου, κάτοικο Τρικάλων, γιατρίνα και μέλος της συλλογικότητας «φυλική αταξία» για την έμφυλη διάσταση του βασικού εισοδήματος.

Κατά την συζήτηση που πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο με συλλογικότητες στα Τρίκαλα για το Καθολικό Βασικό Εισόδημα (ΚΒΕ), αναφερθήκατε σε μερικές κατηγορίες που αναδείκνυαν θετικές επιπτώσεις του μέτρου ως προς την έμφυλη διάστασή του (γυναίκες και ΛΟΑΤΚΙ+). Θέλετε να μας εξηγήσετε ποιες είναι αυτές και γιατί θα ωφελούνταν;

Η έμφυλη διάσταση του καθολικού βασικού εισοδήματος, δηλαδή η εφαρμογή του στις θηλυκότητες και στα άτομα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, είναι ιδιαίτερα σημαντική.

Ας δούμε ορισμένες κατηγορίες γυναικών που θα μπορούσαν να ωφεληθούν:

Όσες γυναίκες δεν εργάζονται, δηλαδή εκείνες που ασχολούνται με τα “οικιακά”, είναι άμισθες. Δεν τους αναγνωρίζεται ο χαρακτήρας παραγωγής έργου. Δεν δικαιούνται ούτε μια σύνταξη για τα δύσκολα χρόνια της τρίτης ηλικίας. Αν δεν έχουν σύζυγο ή παιδιά, είναι εντελώς “ξεκρέμαστες”.

Οι εργαζόμενες, ιδίως εκείνες στον ιδιωτικό τομέα, δεν έχουν ίσες ευκαιρίες  με τους άντρες συνάδελφους τους, στην ανέλιξη σε θέσεις ευθύνης και αμοιβών. Οι μισθοί των γυναικών είναι σαφώς μικρότεροι σε σχέση με αυτούς των αντρών. Αν θέλουμε δε, να δούμε και ζητήματα εργασιακών συνθήκων θα διαπιστώσουμε σε πολλές περιπτώσεις το σκληρό πρόσωπο της εργοδοσίας και την έλλειψη κοινωνικού κράτους.

Σε αρκετές περιπτώσεις οι γυναίκες που σχεδιάζουν να μείνουν έγκυες ή είναι ήδη σε περίοδο εγκυμοσύνης, απολύονται με την δικαιολογία της επιβάρυνσης της επιχείρησης. Μόλις γεννήσουν δε, αναγκάζονται να επιστρέψουν γρήγορα στην εργασία τους, μην έχοντας το δικαίωμα ανατροφής των παιδιών τους στο τόσο καθοριστικό πρώτο χρονικό διάστημα της ζωής τους.

Μια άλλη ομάδα γυναικών είναι εκείνες που φροντίζουν ηλικιωμένα άτομα ή μικρά παιδιά που είναι κυρίως αλλοδαπής εθνικότητας και εργάζονται εντελώς επισφαλώς.

Αν θέλουμε να αναφερθούμε και στο πρόβλημα που μας απασχολεί έντονα, αυτό της ενδοοικογενειακής βίας και κακοποίησης, εδώ είναι που το Καθολικό Βασικό Εισόδημα θα προσφέρει τεράστια βοήθεια στο να αποφασίσουν να φύγουν από μια τέτοια σχέση. Παρόμοιες συνθήκες μπορεί να αντιμετωπίζουν και στο εργασιακό περιβάλλον τους.

Αν όλα τα παραπάνω ισχύουν για τις γυναίκες, ισχύουν στο δεκαπλάσιο για τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα. Εκτιμώ ότι το Καθολικό Βασικό Εισόδημα θα εξασφαλίσει σε αυτά τα άτομα την δυνατότητα να είναι πιο ορατά, να διεκδικήσουν ίσα δικαιώματα και ευκαιρίες στη ζωή τους. Όσα άτομα ζουν σε καταπιεστικά και ομοφοβικά περιβάλλοντα, σε μικρές κοινωνίες, στην επαρχία ή σε χωριά, θα μπορέσουν να κάνουν ένα ξεκίνημα σε μεγάλες πόλεις, έχοντας εξασφαλίσει τα βασικά τους έξοδα, δηλαδή στέγη και διατροφή. Θα τους δοθεί η ευκαιρία να επιλέξουν μια κατάλληλη εργασία, μακριά από ομοφοβική και κακοποιητική εργοδοσία.

Η εφαρμογή του Καθολικού Βασικού Εισοδήματος ως μέτρο κοινωνικής πολιτικής θα βοηθούσε στην αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου των γυναικών; Πώς φαντάζεστε αυτή τη συνθήκη;

Το παλιό και ξεπερασμένο πια αίτημα 8 ώρες δουλειά, 8 ώρες ανάπαυση και 8 ώρες ύπνος, έβαζε την έννοια του ελεύθερου χρόνου στις διεκδικήσεις του εργατικού κινήματος. Υπήρχε και ένα τραγούδι που έδινε με περισσή σαφήνεια το νόημα «όχι πια να μοχθούμε απ’ τα χαράματα/ίσα ίσα για να ζούμε/να μην έχουμε ποτέ μια ώρα για να σκεφτούμε»

Η αποδόμηση του ελεύθερου χρόνου, εκείνου του χρόνου που μας δίνει την δυνατότητα να σκεφτούμε, να ασχοληθούμε με τη φιλοσοφία και την πολιτική – κατά πως έλεγε ο Αριστοτέλης ή παίρνοντας αργότερα την σκυτάλη ο Μαρξ, που έθετε σαν κεντρικό πρόταγμα την ζωή, την αυτοπραγμάτωση, την ανάγκη να μεταμορφώσουμε τον κόσμο – είχε μπει στην καπιταλιστική ημερήσια διάταξη πριν την οικονομική κρίση. Μετά την κρίση βρέθηκε η ευκαιρία να οδηγηθούμε με γρήγορους ρυθμούς σε αυτή την αποδόμηση, σε μια αλλαγή της ουσίας του ανθρώπινου όντος. Η απουσία του ελεύθερου χρόνου οδηγεί στην κοινωνική απομόνωση, στο να μη συναντιόμαστε, να μη συζητάμε, να μην ανταλλάσσουμε ιδέες και προβληματισμούς.

Σε μια εποχή λοιπόν που μπαίνει στο τραπέζι των διεκδικήσεων η 4μερη εργασία, το Καθολικό Βασικό Εισόδημα θα στηρίξει την ανάγκη μας για ελεύθερο χρόνο, ιδίως των γυναικών που αναγκάζονται να εργάζονται κάτω από σκληρές συνθήκες το πρωί και το απόγευμα να ασχολούνται με το “νοικοκυριό”. Ο ελεύθερος χρόνος δεν είναι πολυτέλεια. Είναι ανάγκη.

Τί θα μπορούσε να γίνει για να διαδοθεί περισσότερο το θέμα του Βασικού Εισοδήματος και μιας πιθανής πιλοτικής εφαρμογής του στα Τρίκαλα;

Η αλήθεια είναι, πως ενώ εδώ και δυο χρόνια κάποια άτομα εργάζονται πάνω στην πιθανότητα πιλοτικής εφαρμογής του ΚΒΕ σε δήμους της Ελλάδας, στα Τρίκαλα, στον ένα από τους δυο δήμους που εξετάζεται να εφαρμοστεί, επικρατεί άγνοια. Το ΚΒΕ είναι άγνωστη λέξη. Σε πρώτη φάση, είτε μέσα από τα τοπικά ηλεκτρονικά και έντυπα μέσα, είτε μέσα από ραδιοφωνικές συχνότητες, χρειάζεται να εξηγηθούν όλα αυτά που το χαρακτηρίζουν. Τελικός στόχος θα μπορούσε να είναι η διοργάνωση μιας εκδήλωσης, με τη συμμετοχή τοπικών συλλογικοτήτων – φεμινιστικές οργανώσεις, οικολογικά κινήματα – αλλά και θεσμικών οργάνων του Δήμου. Είναι αναγκαίο να γίνει κατανοητή η έννοια του ΚΒΕ, η οποία δεν είναι και η πιο απλή. Πρέπει να φωτιστούν όλα τα θολά σημεία, για να κερδίσει αυτό το όραμα υποστηρικτές/τριες. Γιατί περί οράματος πρόκειται. Για κάποιους ίσως να είναι κάτι αδύνατον. Αλλά ας θυμηθούμε ένα σύνθημα από τον Μάη του 68: “Είμαστε ρεαλιστές – διεκδικούμε το αδύνατο”.

Υπάρχουν ρεύματα που λένε ότι με την εφαρμογή του ΚΒΕ οι άνθρωποι και κυρίως οι γυναίκες θα ξεκινούν από ευνοϊκότερη θέση σε σχέση με το σήμερα και άλλα που λένε ότι καθώς ως μέτρο δεν αλλάζει την ιδιοκτησία των παραγωγικών δυνάμεων μιας χώρας δεν θα φέρει δομικές αλλαγές στο υπάρχον σύστημα. Ποια είναι η γνώμη σας;

Όλοι και όλες θα συμφωνήσουμε πως η εφαρμογή του ΚΒΕ δεν είναι επαναστατικό μέτρο, ούτε αλλάζει το υπάρχον πολιτικό σύστημα.

Όμως κανείς και καμία δεν μπορεί να αρνηθεί πως επί τόσα χρόνια έχει παγκοσμίως παραχθεί τεράστιο απόθεμα πλούτου που φτάνει για να μπορούν να ζήσουν όλοι οι άνθρωποι του πλανήτη με αξιοπρέπεια. Η πρώτη θετική συνέπεια της εφαρμογής του ΚΒΕ θα είναι η εξάλειψη της απόλυτης φτώχειας. Άλλες θετικές επιπτώσεις είναι η μείωση των ψυχικών ασθενειών, των κοινωνικών συγκρούσεων, το αναφαίρετο δικαίωμα των παιδιών παγκοσμίως να πάνε σχολείο και να μην αναγκάζονται να δουλεύουν για ένα ευρώ μεροκάματο.

Οι κακοπροαίρετοι διαφωνούντες θα φέρουν σαν επιχείρημα το ότι η εφαρμογή του ΚΒΕ θα δημιουργήσει στρατιές “τεμπέληδων”. Θέλω να ξεκαθαρίσω ότι και εγώ είμαι υπέρ του να μπορεί ο καθένας και η καθεμία να έχει ίσα δικαιώματα και ευκαιρίες στην εύρεση εργασίας. Αλλά αυτή να είναι νόμιμη και δίκαια αμειβόμενη. Κάτι που τώρα στις συνθήκες σκληρού καπιταλισμού δεν ισχύει. Ίσως όμως να είναι εφικτό να υπάρξουν γενικότερες συναινέσεις για την εφαρμογή του. Ήδη διάφοροι ιδιοκτήτες εταιρειών ανά τον κόσμο συμφωνούν σε ένα βασικό εισόδημα άνευ όρων. Δεν μας ξεκαθαρίζουν όμως αν είναι και υπέρ της συνέχισης του κοινωνικού κράτους. Ο καπιταλισμός οδεύει ολοταχώς σε ακόμα μεγαλύτερη κρίση. Η ανεργία και η ανέχεια οδηγούν σε όλο και λιγότερη κατανάλωση αγαθών. Έτσι θα ζημιωθούν πολύ οι επιχειρήσεις και θα έχουμε μεγάλες κοινωνικές συγκρούσεις. Άρα ίσως επιτευχθούν τελικά οι αναγκαίες συναινέσεις που ανέφερα προηγουμένως.

Οι καλοπροαίρετοι διαφωνούντες προτάσσουν σαν αρνητικό χαρακτηριστικό του ΚΒΕ την καθολικότητα. Διαφωνούν στο να ωφελούνται και τα υψηλά οικονομικά στρώματα.

Άλλη επιφύλαξη είναι πού θα βρεθούν οι οικονομικοί πόροι που θα χρηματοδοτήσουν την εφαρμογή του. Αλλά αυτά είναι προβλήματα που θα λυθούν με την συζήτηση και από την εμπειρία που συσσωρεύεται από τις χώρες που ήδη εφαρμόζεται πιλοτικά.

Σαφώς και το ΚΒΕ δεν είναι ο τελικός στόχος ενός ριζοσπαστικού κινήματος. Είναι ένα πρώτο βήμα στην επίλυση του προβλήματος της απόλυτης φτώχειας, μέχρι να καταφέρουμε να δημιουργήσουμε μια κοινωνία ισότητας, δικαιοσύνης και ορατότητας για όλες, όλους, όλα.

Σας ευχαριστούμε πολύ.

Εγώ ευχαριστώ για την φιλοξενία.

[1] https://contentativa.com/

Συλλογικότητα contentativa