Κοινωνικός Αποκλεισμός και Κοινωνική Αλληλεγγύη: Τρία επιστημονικά παραδείγματα

Hilary Silver – Πώς μπορούμε να κατανοήσουμε τα νέα κοινωνικά προβλήματα που δημιουργήθηκαν ως αποτέλεσμα της οικονομικής  αναδόμησης των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών δημοκρατιών από τα μέσα της δεκαετίας του 1970; Τρία «συγκρουόμενα» επιστημονικά παραδείγματα ενσωματώνουν διαφορετικά νοήματα στο περιεχόμενο του φαινομένου του κοινωνικού αποκλεισμού – (α) το παράδειγμα της αλληλεγγύης, (β) το παράδειγμα της εξειδίκευσης (specialization) και (γ) το παράδειγμα του μονοπωλίου.

Τα παραδείγματα αυτά απορρέουν από τις πολιτικές ιδεολογίες του Ρεπουμπλικανισμού, του φιλελευθερισμού και της κοινωνικής δημοκρατίας. Ενώ, η έννοια του αποκλεισμού μπορεί να υποβοηθήσει στην εστίαση σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, εντούτοις ενδέχεται παράλληλα να απομακρύνει την προσοχή μας από την τάση γενικής όξυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων και να υποδαυλίσει τις καθολικές προσεγγίσεις στην κοινωνική προστασία.

Η κύρια υπόθεση του μεταπολεμικού προτύπου κοινωνικής ασφάλισης που βασίστηκε σε έναν καθολικό κύκλο ζωής, στα πρότυπα της καριέρας και της (πυρηνικής) οικογενειακής δομής εμφανίζεται να αντιστοιχεί πλέον σε έναν ολοένα και μειούμενο αριθμό ανθρώπων. «Νέες» μορφές κοινωνικής μειονεξίας αναδύονται. Η συγκεκριμένη κρίση στην κοινωνική πολιτική απαιτεί έναν εκ νέου συλλογισμό των εννοιών της ιδιότητας του πολίτη και της αλληλεγγύης.

Υφίστανται τρία κύρια παραδείγματα προσδιορισμού του αποκλεισμού, κάθε ένα από τα οποία θεμελιώνεται σε μία διαφορετική αντίληψη της ένταξης και της ιδιότητας του πολίτη:

• Στο παράδειγμα της αλληλεγγύης που είναι κυρίαρχο στη Γαλλία, ο κοινωνικός αποκλεισμός αποτελεί την διάρρηξη του κοινωνικού δεσμού μεταξύ του ατόμου και της κοινωνίας που είναι πολιτισμική και ηθική, παρά οικονομική. Τα πολιτισμικά όρια δημιουργούν κοινωνικά κατασκευασμένες δυϊστικές κατηγορίες για την κατάταξη του κόσμου/κοινωνίας, επικαθορίζοντας τους φτωχούς, τους άνεργους και τις εθνοτικές μειονότητες ως παρεκκλίνοντες εκτός του κοινωνικού συνόλου (deviant outsiders).
• Στο παράδειγμα της εξειδίκευσης, ο αποκλεισμός αντικατοπτρίζει τις κοινωνικές διακρίσεις. Η κοινωνική διαφοροποίηση, ο οικονομικός καταμερισμός της εργασίας, και η κατάτμηση των σφαιρών της κοινωνικής ζωής δεν θα πρέπει να δημιουργούν ιεραρχικά κατηγοριοποιημένες κοινωνικές κατηγορίες αν οι αποκλεισμένοι άνθρωποι έχουν την ελευθερία να κινούνται πέραν των ορίων και εάν οι σφαίρες της κοινωνικής ζωής που κυριαρχούνται από διαφορετικές αρχές τηρούν αποστάσεις σε νομικούς όρους (legally separate).
• To τρίτο επιστημονικό παράδειγμα εκλαμβάνει τον κοινωνικό αποκλεισμό ως αποτέλεσμα της δημιουργίας μονοπωλίων συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων. Ισχυρές κοινωνικές ομάδες, επιδεικνύοντας συχνά διακριτές πολιτισμικές ταυτότητες και θεσμούς, περιορίζουν την πρόσβαση σε πόρους στους «εκτός» μέσω της διαδικασίας της κοινωνικής περιχαράκωσης (social closure)

Μετάφραση: Ντούνης Ανδρέας

_______________

Πηγή: Silver H., 1994, ‘Social Exclusion and Social Solidarity: Three Paradigms’, International Labour Review, vol. 133, nos. 5-6, pp 531-578