Διαστάσεις της Κοινωνικής Καινοτομίας στην Αγορά Εργασίας: Το Παράδειγμα των Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων

Νίκος Κουραχάνης,

Μεταδιδακτορικός Ερευνητής, Πάντειο Πανεπιστήμιο

Σύνοψη μιας υπό Δημοσίευση Μελέτης

Η μελέτη που παρουσιάζεται στο αφιέρωμα της εφημερίδας του ΣΕΚΠ για την κοινωνική οικονομία και την κοινωνική επιχειρηματικότητα εκπονήθηκε σε συνεργασία με την Διευθύντρια Ερευνών του ΕΚΚΕ Δρ. Θ. Σταθοπούλου και αφορά διαστάσεις της κοινωνικής καινοτομίας στην απασχόληση. Οι καινοτόμες πρωτοβουλίες στη βιομηχανία και στην αγορά εργασίας συνήθως αποτιμώνται με οικονομικά μεγέθη και συνήθως υπό το πρίσμα των επιπτώσεων που επιφέρουν στην οργάνωση της εργασίας, την δημιουργία νέων προϊόντων, νέων μορφών απασχόλησης  ή την απόκτηση δεξιοτήτων.

Σπανιότερα γίνεται αναφορά στην κοινωνική διάσταση της καινοτομίας. Η αποτίμηση νέων ιδεών, με όρους κοινωνικούς, βρίσκεται στον πυρήνα αυτού που αποκαλούμε κοινωνική καινοτομία. Η κοινωνική καινοτομία διατρέχει κατ’ αυτή την έννοια όλο το φάσμα της καινοτομίας στη βιομηχανία και την αγορά εργασίας. Κάθε τεχνολογική ή οργανωσιακή καινοτομία παραπέμπει σε μια αμφίδρομη σχέση, δημιουργεί μια κοινωνική σχέση και δημιουργείται από αυτή.

Η κοινωνική καινοτομία έχει αναδειχθεί τα τελευταία χρόνια ως ένα από τα πιο σημαντικά πεδία παρεμβάσεων για την αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων. Η χρήση του όρου κοινωνική καινοτομία προήλθε από  το πεδίο της οικονομίας και αντικατοπτρίζει τους μετασχηματισμούς που συντελούνται στο Δυτικό κόσμο τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες σε επίπεδο ιδεολογικό, πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό. Αντανακλά με άλλα λόγια τους μετασχηματισμούς στην κουλτούρα εφαρμογής των θεμελιωμένων κοινωνικών δικαιωμάτων που αποτέλεσαν τη βάση ανάπτυξης του μεταπολεμικού κράτους ευημερίας (welfare state). Ο λόγος περί κοινωνικής καινοτομίας αναφέρεται στη διευρυμένη συμπερίληψη όλων των διαστάσεων της οικονομικής σφαίρας (κρατική, ιδιωτική, μη κερδοσκοπική) στην ανάπτυξη πρωτοποριακών, καινοτόμων, κοινωνικών παρεμβάσεων.

Το κράτος, σύμφωνα με τη νέα κυρίαρχη αντίληψη, δεν αποτελεί αποκλειστικό δρώντα στην ανάληψη κοινωνικά καινοτόμων πρωτοβουλιών. Η κοινωνία των πολιτών και ο ιδιωτικός τομέας ενεργοποιούνται παράλληλα με το κράτος, για την προώθηση κοινωνικών πρωτοβουλιών. Το φάσμα των πρακτικών εφαρμογών της κοινωνικής καινοτομίας είναι ευρύ, από την κοινωνική ένταξη και την καταπολέμηση της φτώχειας, μέχρι και την ανάπτυξη νέων μορφών διεκδικήσεων μέσω των κοινωνικών κινημάτων και των συλλογικοτήτων της κοινωνίας των πολιτών. Ένα απτό παράδειγμα κοινωνικής καινοτομίας στην αγορά εργασίας είναι η κοινωνική επιχειρηματικότητα.

Στο ελληνικό τοπίο, η οικονομική κρίση και οι επιπτώσεις των πολιτικών λιτότητας οδήγησαν σε μεγαλύτερη οπισθοχώρηση την κρατική κοινωνική παρέμβαση. Τα κενά που αφήνει η απόσυρση του κράτους επιδιώκει να υποκαταστήσει η κοινωνία των πολιτών μέσω της ανάπτυξης κοινωνικά καινοτόμων πρωτοβουλιών. Η διαμόρφωση θεσμικού πλαισίου για τις κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις το 2011 και οι τροποποιήσεις που συντελέστηκαν το 2016 άνοιξαν τον δρόμο για την περαιτέρω ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας. Δράσεις απασχόλησης ευάλωτων κοινωνικά ομάδων πραγματοποιούνται κάτω από αυτό το σχήμα, επιδιώκοντας την ένταξη τους στην αγορά εργασίας και την κοινωνία ευρύτερα. Κρίσιμο ερώτημα σε αυτή την προβληματική είναι η κοινωνική αποτελεσματικότητα των δράσεων αυτών, καθώς και ευρύτερα ο κοινωνικός αντίκτυπος τέτοιου είδους πρακτικών για τις ευάλωτες ομάδες σε συνθήκες οξυνόμενων ανισοτήτων. Προβληματισμός που διατυπώνεται στα συμπεράσματα του κειμένου.