Παιδική Εργασία και Οικιακή Εργασία

Τι είναι Οικιακή Εργασία;

Ύστερα από τη Σύμβαση Αρ. 189 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (Convention No. 189 – Decent work for domestic workers*) ως «οικιακή εργασία» ορίζονται οι εργασίες που εκτελούνται σε ένα νοικοκυριό ή για ένα νοικοκυριό ή νοικοκυριά και «οικιακός εργαζόμενος» νοείται κάθε πρόσωπο που εμπλέκεται στην οικιακή εργασία στο πλαίσιο σχέσεως εργασίας.

Ο όρος «οικιακή εργασία» καλύπτει ένα ευρύ φάσμα εργασιών και υπηρεσιών, που ποικίλλουν από χώρα σε χώρα και που μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία, το φύλο, την εθνοτική καταγωγή και το μεταναστευτικό καθεστώς των συγκεκριμένων εργαζομένων, καθώς και το πολιτιστικό και οικονομικό πλαίσιο στο οποίο εργάζονται. Αυτό σημαίνει ότι ένας ορισμός της οικιακής εργασίας και των εργαζόμενων που απασχολούνται με βάση μόνο τις εργασίες που εκτελούνται, κινδυνεύει να είναι διαρκώς ατελής. Αντ’ αυτού, η Σύμβαση Αρ. 189 αντλεί από τα κοινά και διακριτά χαρακτηριστικά βάσει των οποίων οι οικιακά εργαζόμενοι εργοδοτούνται, και παρέχουν υπηρεσίες, δηλαδή τα ιδιωτικά νοικοκυριά ως τρίτα πρόσωπα.

*ILO Convention No. 189

Τι είναι η Παιδική Οικιακή Εργασία;

Η παιδική οικιακή εργασία αναφέρεται γενικώς στην εργασία των παιδιών στον τομέα της οικιακής εργασίας στην κατοικία ενός τρίτου ή ενός εργοδότη. Αυτή η γενική έννοια ενσωματώνει τόσο τις επιτρεπόμενες όσο και τις μη επιτρεπόμενες καταστάσεις.

Τι συνιστά Παιδική Εργασία στον τομέα της Οικιακής Εργασίας;

Η παιδική εργασία στον τομέα της οικιακής εργασίας αναφέρεται σε καταστάσεις όπου η οικιακή εργασία εκτελείται από παιδιά ηλικίας κάτω από την σχετική ελάχιστη ηλικία (για ελαφρά εργασία, μη επικίνδυνη εργασία πλήρους απασχόλησης), σε επικίνδυνες συνθήκες ή σε κατάσταση δουλείας.

Συνιστά παιδική εργασία οι δουλειές που εκτελούνται από τα παιδιά στα ίδια τους τα σπίτια;

Δουλειές που αναλαμβάνονται από τα παιδιά στα σπίτια τους, σε λογικές συνθήκες και υπό την εποπτεία των οικείων τους, αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της οικογενειακής ζωής και ανατροφής τους. Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις, ενδέχεται να υπάρχουν ανησυχίες για συγκεκριμένες καταστάσεις όπου ο όγκος δουλειάς ενδέχεται να παρεμβαίνει στην εκπαίδευση των παιδιών ή να είναι υπερβολικός, περιπτώσεις στις οποίες θα μπορούσε να ισοδυναμεί με παιδική εργασία. Τα παιδιά που εκτελούν οικιακές εργασίες στο σπίτι τους, και τα παιδιά σε οικιακές εργασίες (σε ένα νοικοκυριό τρίτων) μπορεί να εκτελούν παρόμοια καθήκοντα. Ωστόσο, στην πρώτη περίπτωση, λείπει το στοιχείο της απασχόλησης και ως εκ τούτου, πρέπει να αποφεύγουμε να αναφερόμαστε σε αυτές τις καταστάσεις ως οικιακή εργασία.

Γιατί η παιδική οικιακή εργασία αποτελεί ένα «κρυφό» φαινόμενο και γιατί είναι τόσο δύσκολο να το αντιμετωπίσουμε;

Το φαινόμενο είναι συχνά κρυφό και δύσκολο να αντιμετωπιστεί λόγω των δεσμών του με τις κοινωνικές και πολιτιστικές συνήθειες. Σε πολλές χώρες η παιδική οικιακή εργασία είναι όχι μόνο αποδεκτή κοινωνικά και πολιτιστικά, αλλά αντιμετωπίζεται θετικά ως ένας προστατευόμενος και μη-στιγματισμένος τύπος εργασίας, προτιμούμενος από άλλες μορφές απασχόλησης – ειδικά για τα κορίτσια. Η διαιώνιση των παραδοσιακών γυναικείων ρόλων και ευθυνών, εντός και εκτός του νοικοκυριού, καθώς και η αντίληψη των οικιακών υπηρεσιών ως μέρος της γυναικείας «μαθητείας» για την ενήλικη ζωή και το γάμο, συμβάλλουν επίσης στην επιμονή της παιδικής οικιακής εργασίας ως μια μορφή παιδικής εργασίας.

Ποια είναι τα πρωταρχικά αίτια αυτού του φαινομένου;

Υπάρχουν πολλές αιτίες για την παιδική οικιακή εργασία, αλλά σε γενικές γραμμές μπορούμε να τις διακρίνουμε μεταξύ των παραγόντων «ώθησης και έλξης». Μεταξύ των πρώτων, βρίσκεται η φτώχεια που πλήττει περισσότερο τις γυναίκες, ο κοινωνικός αποκλεισμός, η έλλειψη εκπαίδευσης, οι έμφυλες και οι εθνοτικές διακρίσεις, η βία που υπέστησαν τα παιδιά στα σπίτια τους, η εκτόπιση, η αγροτική – αστική μετανάστευση και η απώλεια των γονέων λόγω συγκρούσεων ή ασθένειας. Μεταξύ των τελευταίων, μπορούμε να αναφέρουμε την αύξηση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων, τη δουλεία για χρέη- επιπρόσθετα με την αντίληψη ότι ο εργοδότης ανήκει στο ευρύτερο οικογενειακό δίκτυο και ως εκ τούτου προσφέρει ένα προστατευμένο περιβάλλον για το παιδί, την αυξανόμενη ανάγκη για τις γυναίκες του νοικοκυριού να έχουν ένα «αντικαταστάτη» στο νοικοκυριό ώστε να δίνεται η δυνατότητα σε όλο και περισσότερες γυναίκες να εισέρχονται στην αγορά εργασίας , και η ψευδαίσθηση ότι οι οικιακές υπηρεσίες δίνουν στα εργαζόμενα παιδιά ευκαιρίες για εκπαίδευση.

Ποιοι είναι μερικοί από τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν τα παιδιά που εργάζονται στον οικιακό τομέα;

Οι κίνδυνοι που συνδέονται με τις οικιακές εργασίες για ένα παιδί είναι ένα θέμα που προκαλεί σοβαρές ανησυχίες. Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας έχει εντοπίσει έναν αριθμό κινδύνων στους οποίους οι οικιακοί εργαζόμενοι είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι και ο λόγος που η οικιακή εργασία μπορεί να θεωρηθεί σε ορισμένες περιπτώσεις ως μια από τις χειρότερες μορφές παιδικής εργασίας. Μερικοί από τους πιο κοινούς κινδύνους που αντιμετωπίζουν τα παιδιά στις οικιακές υπηρεσίες είναι: μεγάλες σε διάρκεια και κουραστικές εργάσιμες ημέρες, χρήση τοξικών χημικών ουσιών, μεταφορά βαρέων φορτίων, χειρισμός επικίνδυνων αντικειμένων, όπως μαχαίρια, τσεκούρια και καυτά τηγάνια, ανεπαρκή ή ακατάλληλα τρόφιμα και διαμονή, ταπεινωτική ή υποτιμητική μεταχείριση, συμπεριλαμβανομένης της σωματικής και λεκτικής βίας και της σεξουαλικής κακοποίησης. Οι κίνδυνοι επιτείνονται, όταν ένα παιδί ζει στο νοικοκυριό όπου εργάζεται ως οικιακός εργαζόμενος. Αυτοί οι κίνδυνοι θα πρέπει να ειδωθούν σε συνδυασμό με την άρνηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων του παιδιού, όπως, για παράδειγμα, την πρόσβαση σε εκπαίδευση και υγειονομική περίθαλψη, το δικαίωμα στην ξεκούραση, ελεύθερο χρόνο, παιχνίδι και αναψυχή, και το δικαίωμα στη φροντίδα και την τακτική επικοινωνία με τους γονείς και τους συνομήλικους τους. Οι παράγοντες αυτοί μπορεί να οδηγήσουν σε μη-αναστρέψιμες επιπτώσεις στη σωματική, ψυχολογική και ηθική ανάπτυξη του παιδιού, στην υγεία και την ευημερία του.

Οι Συμβάσεις της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας αριθ. 138 και αριθ. 182 για την παιδική εργασία και η Σύμβαση αριθ. 189 για την αξιοπρεπή εργασία των οικιακών εργαζόμενων

Η νέα Σύμβαση Αρ. 189 δρα συμπληρωματικά στις διατάξεις των Συμβάσεων της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας για την παιδική εργασία: Σύμβαση αριθ. 138 για την ελάχιστη ηλικία και Σύμβαση αριθ. 182 για τις χειρότερες μορφές της παιδικής εργασίας. Η Σύμβαση Αρ. 189 ορίζει ρητά ότι τα κράτη μέλη της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας θα πρέπει να ορίσουν μια ελάχιστη ηλικία για τους οικιακούς εργαζόμενους σύμφωνα με τις διατάξεις των Συμβάσεων Αρ. 138 και Αρ. 182, και όχι µικρότερο από το ελάχιστο όριο ηλικίας που καθορίζεται στις εθνικές νομοθεσίες και κανονισμούς για τους εργαζόμενους. Η Σύσταση αριθ. 201 ενισχύει το αίτημα αυτό ζητώντας τον εντοπισμό, την απαγόρευση και την εξάλειψη της επικίνδυνης οικιακής εργασίας για τα παιδιά και την εφαρμογή μηχανισμών παρακολούθησης της κατάστασης των παιδιών στην οικιακή εργασία.

Τα παιδιά που βρίσκονται παγιδευμένα σε παιδική εργασία στον οικιακό τομέα από πολύ νεαρή ηλικία, είναι πιθανό να μην έχουν καμία ή να έχουν ανεπαρκή πρόσβαση στην εκπαίδευση. Την ίδια στιγμή, τα παιδιά-οικιακοί εργαζόμενοι πάνω από την κατώτατη νόμιμη ηλικία έχουν μια μειωμένη πιθανότητα να συνεχίσουν στην εκπαίδευση. Η Σύμβαση Αρ. 189 καλεί τα κράτη-μέλη να λάβουν μέτρα ώστε να διασφαλίζεται ότι η εργασία που επιτελούν οι οικιακοί εργαζόμενοι κάτω από την ηλικία των 18 ετών και πάνω από το κατώτατο όριο ηλικίας για απασχόληση, δεν τους στερεί την υποχρεωτική εκπαίδευση, ή δεν παρεμβαίνει στις ευκαιρίες συμμετοχής τους σε περαιτέρω εκπαίδευση ή επαγγελματική κατάρτιση.

Πόσα παιδιά εμπλέκονται σε Παιδική Οικιακή Εργασία και σε Παιδική Εργασία στον τομέα της Οικιακής Εργασίας;

17,2 εκατομμύρια παιδιά συμμετέχουν σε αμειβόμενη ή μη αμειβόμενη οικιακή εργασία στο σπίτι ενός τρίτου προσώπου ή εργοδότη.
εξ’ αυτών, 11,5 εκατομμύρια εμπλέκονται σε παιδική εργασία, εκ των οποίων τα 3,7 εκατομμύρια σε επικίνδυνες μορφές της (21,4% στο σύνολο των παιδιών-οικιακών εργαζόμενων).
και 5,7 εκατομμύρια, κυρίως έφηβοι/ έφηβες, συμμετέχουν σε επιτρεπτή μορφή εργασίας αλλά θα πρέπει να προστατεύονται από τις καταχρηστικές σχέσεις και να τους παρέχονται αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας –
επιπρόσθετα, ένας μη-καθορισμένος αριθμός παιδιών συμμετέχουν σε οικιακή εργασία ως αποτέλεσμα της εξαναγκαστικής εργασίας και του trafficking. To 2012, η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ILO) παρήγαγε Παγκόσμιες Εκτιμήσεις για την Εξαναγκαστική Εργασία (Global Estimates on Forced Labour). Εκ του συνολικού αριθμού των 20,9 εκατομμύρια εργαζόμενων σε συνθήκες εξαναγκασμού (forced labourers), τα παιδιά ηλικίας 17 ετών και κάτω εκπροσωπούσαν το 26% όλων των θυμάτων εξαναγκαστικής εργασίας (ή 5,5 εκατομμύρια παιδιά). Ενώ ο ακριβής αριθμός των παιδιών υπό εξαναγκαστική εργασία και trafficking για οικιακή εργασία παραμένει άγνωστος, τα ευρήματα υποδεικνύουν την ύπαρξη σημαντικών αριθμών παιδιών σε συνθήκες δουλείας για χρέη, παιδιών-θυμάτων trafficking και σε κατάσταση δουλείας –
67,1% όλων των παιδιών-οικιακών εργαζόμενων είναι κορίτσια (έμφυλη διάσταση) –
65,1% όλων των παιδιών οικιακών εργαζόμενων έχουν ηλικία κάτω των 14 ετών: 7,4 εκατομμύρια παιδιά ηλικίας 5 έως 11 ετών και 3,8 εκατομμύρια παιδιά ηλικίας 12 έως 14 ετών
η παιδική οικιακή εργασία επηρεάζει – ως φαινόμενο – όλες τις περιοχές του κόσμου.