Gilles Deleuze: Η λειτουργία των αγορών το νέο εργαλείο κοινωνικού ελέγχου

Μετάφραση/Απόδοση Κειμένου: Ντούνης Ανδρέας

{…} Οι τύποι των μηχανών ταιριάζουν με ευκολία με κάθε τύπο κοινωνίας – όχι επειδή οι μηχανές καθορίζουν, αλλά επειδή εκφράζουν αυτές τις κοινωνικές μορφές που είναι ικανές να τις γεννούν και να τις χρησιμοποιούν. Οι παλαιές κοινωνίες της κυριαρχίας πραγματοποιούσαν χρήση απλών μηχανών-μοχλών, τροχαλιών, ρολογιών, αλλά οι πρόσφατες πειθαρχικές κοινωνίες εξοπλίστηκαν με μηχανές που εμπεριέχουν ενέργεια, με τον παθητικό κίνδυνο της εντροπίας και τον ενεργό κίνδυνο του σαμποτάζ (δολιοφθοράς) – οι κοινωνίες του ελέγχου λειτουργούν μέσω μηχανών ενός τρίτου τύπου, τους υπολογιστές, των οποίων ο παθητικός κίνδυνος είναι να «μπλοκάρουν» και ο ενεργός κίνδυνος είναι η πειρατεία ή η εισαγωγή ιών.

Αυτή η τεχνολογική εξέλιξη, θα πρέπει να είναι, ακόμη βαθύτερα, μία μετάλλαξη του καπιταλισμού, μία ήδη πολύ γνωστή ή γνώριμη μετάλλαξη που μπορεί να συνοψιστεί ως ακολούθως: ο καπιταλισμός του δέκατου ένατου αιώνα είναι ο καπιταλισμός της συσσώρευσης, για την παραγωγή και την ιδιοκτησία.

Έτσι οικοδομεί ένα εργοστάσιο ως έναν χώρο περιχαράκωσης, με τον καπιταλιστή να αποτελεί τον κάτοχο των μέσων παραγωγής αλλά επίσης, προοδευτικά, τον κάτοχο και άλλων χώρων που «αποκαλύπτονται» μέσω αναλογιών (η οικία του εργαζόμενου, το σχολείο). Όσον αφορά τις αγορές, ορισμένες φορές κατακτώνται από την εξειδίκευση, ορισμένες φορές από την αποικιοποίηση, άλλες φορές από τη μείωση του κόστους παραγωγής. Όμως, στην παρούσα κατάσταση, ο καπιταλισμός δεν εμπλέκεται πλέον στην παραγωγή, την οποία συχνά αναθέτει στον Τρίτο Κόσμο, ακόμη και για τις σύνθετες μορφές κλωστοϋφαντουργίας, μεταλλουργίας ή παραγωγής πετρελαίου.

Είναι ένας καπιταλισμός παραγωγής υψηλότερης κλίμακας. Δεν αγοράζει πλέον πρώτες ύλες και δεν πουλά τα τελικά προϊόντα – αγοράζει τα τελικά προϊόντα ή συναρμολογεί τα μέρη. Αυτό που θέλει να πωλήσει είναι υπηρεσίες, αλλά αυτό που θέλει να αγοράσει είναι μετοχές. Δεν είναι πλέον ένας καπιταλισμός της παραγωγής αλλά του προϊόντος, για το προϊόν, δηλαδή, για την πώληση ή το marketing. Το εργοστάσιο έχει παραχωρήσει, έτσι, τη θέση του στην επιχείρηση. Η οικογένεια, το σχολείο, ο στρατός, το εργοστάσιο δεν αποτελούν πλέον τους διακριτούς αναλογικούς χώρους που συγκλίνουν προς τη δύναμη του δημόσιου ή ιδιώτη ιδιοκτήτη – αλλά κωδικοποιημένες οντότητες – παραμορφώσιμες και μετατρέψιμες – μίας και μοναδικής βιομηχανίας που πλέον έχει μονάχα μετόχους. Και η τέχνη εγκατέλειψε τους χώρους περιχαράκωσης με σκοπό να εισέλθει στα ανοιχτά πεδία της τράπεζας. Οι κατακτήσεις της αγοράς πραγματοποιούνται μέσω της υφαρπαγής του ελέγχου και πλέον όχι μέσω της πειθαρχικής εκπαίδευσης, αλλά μέσω τους καθορισμού των συναλλαγματικών ισοτιμιών πολύ περισσότερο από τη μείωση του κόστους, μέσω του μετασχηματισμού του προϊόντος πολύ περισσότερο από την εξειδίκευση της παραγωγής.

Η διαφθορά, έτσι κερδίζει νέες δυνάμεις. Το marketing έχει μετατραπεί στο κέντρο ή τη «ψυχή» της επιχείρησης. Διδασκόμαστε ότι οι επιχειρήσεις έχουν «ψυχή», που είναι η πιο τρομακτική είδηση του κόσμου. Η λειτουργία των αγορών αποτελεί πλέον το εργαλείο του κοινωνικού ελέγχου και σχηματοποιεί την αναιδή φυλή των επικυρίαρχών μας. Ο έλεγχος είναι βραχυχρόνιος και ταχέων ρυθμών, αλλά επίσης συνεχής και δίχως όριο, ενώ οι πειθαρχίες ήταν μακροχρόνιες, άπειρες και ασυνεχείς. Ο άνθρωπος δεν είναι πλέον ένας άνθρωπος υπό εγκλεισμό, αλλά ένα άνθρωπος υπό χρέος.

Είναι αλήθεια ότι ο καπιταλισμός έχει διατηρήσει ως σταθερά την ακραία φτώχεια των τριών τετάρτων (¾) ολόκληρης της ανθρωπότητας, πολύ φτωχών για να είναι χρεωμένοι, πάρα πολλών σε αριθμό για να περιοριστούν χωρικά – ο έλεγχος δεν θα πρέπει να αντιμετωπίσει, έτσι, μονάχα τη «διάβρωση» των συνόρων αλλά και τις εξεγέρσεις – «εκρήξεις» εντός των παραγκουπόλεων ή γκέτο.

—-

Πηγή: Gilles Deleuze, “Postscript on the Societies of Control”, from OCTOBER59, Winter 1992, MIT Press, Cambridge, MA, pp.3-7.