Η ομιλία του Γενικού Γραμματέα Δημόσιας Υγείας, Γιάννη Μπασκόζου στο συνέδριο για την αναπαραγωγική υγεία των προσφύγων

Αγαπητές φίλες, Aγαπητοί φίλοι,

Οι πρωτοφανείς προσφυγικές ροές σε μια αναπτυγμένη χώρα της ΕΕ σε κρίση και υπό επιτροπεία, αποτελούν μια τεράστια πρόκληση.

Εμείς επιλέξαμε τις πρακτικές της αλληλεγγύης, της φιλοξενίας, του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ένταξης. Πιστεύω πως αν δεν επικρατούν αυτές οι πρακτικές το έδαφος γίνεται πολύ έφορο για ανάπτυξη φαινομένων ξενοφοβίας, εθνικισμού και ρατσισμού.

Η αντίληψη και η πρακτική που διέπει την πολιτική υγειονομικής κάλυψης των προσφύγων-μεταναστών που βρίσκονται στη χώρα μας συμβαδίζει με τις γενικότερες αντιλήψεις της κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου υγείας που βασίζονται στην καθολική κάλυψη, την ολιστική αντίληψη και την υγεία σαν βασικό ανθρώπινο δικαίωμα. 

Η πρόσφατη προσφυγική κρίση έθεσε σε δοκιμασία τις αντοχές και την επιχειρησιακή ικανότητα των δομών υγείας. Είμαστε πλέον σε θέση να πούμε ότι ο απολογισμός των δράσεών μας έχει θετικό πρόσημο. Οι σχεδιασμένες παρεμβάσεις μας για την πρωτοβάθμια περίθαλψη, τον εμβολιασμό καθώς και για  την επιδημιολογική επιτήρηση απέδωσαν κι αξιολογούνται θετικά, από οργανισμούς όπως ο Π.Ο.Υ.

Τώρα, δύο χρόνια μετά την έναρξη αυτής της κρίσης καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε τις νέες ανάγκες που προκύπτουν από τις συνθήκες διαβίωσης και την μακρόχρονη, σχεδόν μόνιμη πιά για ορισμένους, παραμονή των ανθρώπων αυτών στη χώρα μας.

Θύματα βασανιστηρίων, εξαρτήσεις, αυτοκτονίες, έμφυλη βία είναι μερικές από τις νέες προκλήσεις στην υγεία , που πρέπει οργανωμένα, το υπουργείο μας να αντιμετωπίσει.

Ξέρουμε καλά ότι η έμφυλη βια όπως χρησιμοποιείται από τις αντιμαχόμενες πλευρές στη διάρκεια ενός πολέμου, είναι ένα παλιό φαινόμενο. Στις επείγουσες κρίσεις οι γυναίκες, τα κορίτσια αλλά και αγόρια και άνδρες είναι σε εξαιρετικά υψηλό κίνδυνο. Αντιμετωπίζουν μεγάλες απειλές για τη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία ενώ ειδικά οι γυναίκες και τα κορίτσια εκτίθενται σε ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, μη ασφαλείς διακοπές κύησης, ΣΜΝ συμπεριλαμβανομένου του HIV, μητρική και νεογνική νοσηρότητα και θνησιμότητα.   

Σήμερα, όπως γνωρίζετε, υπάρχουν σαφείς ενδείξεις σεξουαλικής εκμετάλλευσης, ενδοοικογενειακής βίας και άλλων μορφών έμφυλης βίας σε εμπόλεμους πληθυσμούς. Δυστυχώς ασφαλή δεδομένα για τη φύση και τα χαρακτηριστικά του φαινόμενου δεν είναι εν πολλοίς διαθέσιμα, αλλά και όταν υπάρχουν, οι μέθοδοι συλλογής δεν ειναι τυποποιημένες έτσι ώστε να είναι συγκρίσιμα σε διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα. Υπάρχουν ωστόσο σημαντικές κι αξιόπιστες περιγραφές απο επιζήσαντες-επιζήσασες καθώς και αναφορές απο επαγγελματίες υγείας.

Να σας επισημάνω, ότι τα τελευταία 15 χρόνια, στην προσπάθεια να εντοπισθεί το μέγεθος του προβλήματος έχουν ξεκινήσει μελέτες από τον  Π.Ο.Υ, το CDC και άλλους φορείς με σκοπό να συστηματικοποιήσουν τη συλλογή και την επεξεργασία των δεδομένων. 

Στο επίπεδο των παρεμβάσεων και δράσεων, σε παγκόσμιο επίπεδο, αναπτύσσονται στρατηγικές και προγράμματα πρόληψης που αφορούν τους εκτοπισμένους πληθυσμούς και που θεωρούν απαραίτητη την εμπλοκή της κοινότητας. Απαραίτητη προυπόθεση για την επιτυχία των παρεμβάσεων αυτών είναι η συντονισμένη προσπάθεια απο όλους τους εμπλεκόμενους διεθνείς οργανισμούς, ΜΚΟ και κυβερνήσεις. 

Υπάρχει ένα πρώτο κείμενο αναφοράς από την Υπατη Αρμοστεία : Sexual Violence Against Refugees: Guidelines on Prevention and Response, το 1995. Ηταν η πρώτη προσπάθεια να υιοθετηθούν ειδικές προδιαγραφές και οδηγίες για την πρόληψη και την απόκριση απέναντι στην έμφυλη βια στα κέντρα φιλοξενίας προσφύγων. Ακολούθησαν απόπειρες να ενταχθούν υπηρεσίες σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας στα κέντρα προσφύγων σε όλο τον κόσμο. Οι γυναίκες έχουν πρακτικά ανάγκη σε ολοκληρωμένη παροχή υπηρεσιών οικογενειακού προγραμματισμού προκειμένου να ανντμετωπίσουν ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες: ασφαλή διακοπή κύησης, περιγεννητική φροντίδα, πληροφόρηση για την πρόληψη και διαχείριση των ΣΜΝ και του HIV, συμπεριλαμβανομένης της αντιρετροϊκής θεραπείας και της ΡΕΡ. Εξόχου σημασίας η πρόληψη και διαχείριση της σεξουαλικής και έμφυλης βίας συμπεριλαμβανομένης της κλινικής φροντίδας των επιζώντων/ζησασών. 

Αγαπητοί ,

Με δεδομένη την επείγουσα ανάγκη να απαντήσει στην ανθρωπιστική κρίση χωρίς προηγούμενο που έζησε και ζει η Ελλάδα, οι επαγγελματίες υγείας που ασχολούνται με την οργάνωση της παροχής υπηρεσιών υγείας στον προσφυγικό πληθυσμό έθεσαν ως προτεραιότητα την περιγεννητική φροντίδα και την αντιμετώπιση της έμφυλης βίας. 

Πιό συγκεκριμένα, το ΚΕΕΛΠΝΟ σε συνεργασία με την έδρα ιατροδικαστικής του ΕΚΠΑ και το Υπουργείο Μεταναστευτικής πολιτικής,  στο πλαίσιο της υλοποίησης του προγράμματος PHILOS, διαμόρφωσε το ιατρικό πρωτόκολλο αντιμετώπισης της έμφυλης βίας, κύριοι στόχοι του οποίου είναι οι παρακάτω :

• Να αντιμετωπίσει και να υποστηρίξει τους επιζήσαντες/τις επιζήσασες σεξουαλικής και έμφυλης βίας,παρέχοντας εξειδικευμένες ιατρικές και ψυχοκοινωνικές  υπηρεσίες
• Να ασκήσει ουσιαστική πρόληψη της  μετάδοσης των  ΣΜΝ και  του HIV
• Να διασυνδέσει  με ασφαλείς δομές διαμονής κυρίως τις γυναικες και  τα κορίτσια με την αναπτυξη πρωτοκόλλου συνεργασίας με τη ΓΓΙσότητας
• Να συλλέξει τα απαραίτητα  στοιχεία απο την κλινική εξέταση που να πιστοποιούν τη σεξουαλική και έμφυλη κακοποίηση. 

Επίσης,  στο πλαίσιο του προγράμματος, αναπτύχθηκε ένα λεπτομερές κι εξειδικευμένο φύλλο τυποποιημένης ιατρικής εκτίμησης των θυμάτων βίας. Περαιτέρω στόχο αποτελεί η ενσωμάτωση του πρωτοκόλλου στην πρωτοβάθμια παροχή φροντίδας αλλα και η αντίστοιχη εκπαίδευση του προσωπικού τόσο για τη συλλογή των στοιχείων όσο και για τη φροντίδα των θυμάτων.

Γιά την καλύτερη κι αποτελεσματικότερη υλοποίηση της παρέμβασης, το ΚΕΕΛΠΝΟ, σε συνεργασία με τον ΙΟΜ και το UNFPA, οργανώνει σεμινάρια σε όλη τη χώρα, προκειμένου να εκπαιδεύσει στην χρήση του εν λόγω πρωτοκόλλου, όχι μόνο το προσωπικού του PHILOS αλλα και των στελεχών των διεθνών οργανισμών και των ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στο πεδίο. 

Να σας ενημερώσω ακόμη, ότι το υλικό που έχει παραχθεί χρησιμοποιείται σήμερα, σε συνεργασία με την Υπατη αρμοστεία και το UNFPΑ, και για την εκπαίδευση στα κέντρα πρωτης υποδοχής στο κομμάτι της ευαλωτότητας και της σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας. 

Παράλληλα με τις παραπάνω δράσεις, δόθηκε έμφαση στην φροντίδα των εγκύων, στην περιγεννητική φροντίδα και στην προώθηση του μητρικού θηλασμού. Οι μαίες τυποποίησαν την παρακολούθηση των εγκύων ενώ η προώθηση του μητρικού θηλασμού ακολούθησε τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά του φιλοξενουμενου προσφυγικού πληθυσμού. 

Τελειώνοντας, θα ήθελα να τονίσω πως είναι δεδομένο, ότι υπάρχουν πολλά ακόμη που πρέπει να γίνουν τόσο στο χώρο των κέντρων φιλοξενίας και των κέντρων πρώτης υποδοχής, όσο και στο χώρο της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και της κοινότητας, για να μπορέσουμε να πούμε ότι ανταποκρινόμαστε ικανοποιητικά στις ανάγκες αυτού που ονομάζουμε σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία αλλα και για την αντιμετώπιση της σεξουαλικής και έμφυλης βίας. Ωστόσο με το πρόγραμμα αυτό έχουν ήδη τεθεί οι βάσεις μιας συστηματικής φροντίδας, επιστημονικής καταγραφής και περαιτέρω αντιμετώπισης. Το υπουργείο υγείας και πιό συγκεκριμένα η Γ.Γ Δημόσιας υγείας, από την πρώτη στιγμή της κρίσης επεξεργάζεται κι εφαρμόζει προγράμματα άμεσης παρέμβασης σύμφωνα  με τις ανάγκες του προσφυγικού/μεταναστευτικού πληθυσμού. Να είστε βέβαιοι ότι αυτό θα συνεχίσει να κάνει για όσο καιρό κι αν χρειαστεί προσπαθώντας, κάθε φορά, να αντιμετωπίζει με συνέπεια, επιστημονικότητα κι αποτελεσματικότητα τις νέες ανάγκης περίθαλψης του εν λόγω πληθυσμού.

Βεβαίως γνωρίζουμε πως η κατάσταση στα νησιά είναι πολύ δύσκολη και πως αν δεν βρούμε άμεσα λύσεις για αποσυμφόρηση των δομών πρώτης υποδοχής ώστε να υπάρξει βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης, και αν δεν υπάρξει η απαραίτητη έμπρακτη αλληλεγγύη στο επίπεδο της ΕΕ και ο επιμερισμός των υποχρεώσεων όσο αφορά την υποδοχή και φιλοξενία των προσφύγων οι καταστάσεις μπορεί να γίνουν ανεξέλεγκτες. Εργαζόμαστε σκληρά για να τα καταφέρουμε.

Ευχαριστώ για την προσοχή σας κι εύχομαι καλή επιτυχία στο εκπαιδευτικό σας σεμινάριο.